Chinese, Kazakh PMs agree to promote pragmatic cooperation

Written on Friday, October 31st, 2008 – 9:57 pm

2008-10-31 (Beijing Time) Xinhua English

ASTANA, Oct. 31 (Xinhua) — Chinese Premier Wen Jiabao and his Kazakh counterpart Karim Masimov agreed to promote pragmatic cooperation during a meeting here Friday.

Bilateral relations have developed rapidly since the establishment of diplomatic ties between the two countries 16 years ago, with mutual trust and bilateral cooperation being enhanced each day, Wen said.

The two countries have understood and supported each other on major issues of common concern and coordinated closely in regional and international organizations, the Chinese premier noted.

Wen expressed gratitude to the Kazakh side for its support for the Beijing Olympics as well as the rescue and relief efforts in the wake of the devastating earthquake which hit southwest China in May.

He stressed that China considers Kazakhstan as an important cooperation partner in the Central Asian region and will enhance friendly contacts with the country and further pragmatic cooperation in various fields so as to push forward the sustained development of the strategic partnership between the two countries.

During the meeting, Wen raised three proposals on bilateral cooperation in trade and economy.

First, the two countries should intensify energy cooperation and ensure the completion of the China-Kazakhstan gas pipeline and the second phase of oil pipeline by the end of 2009.

Second, the two sides should strengthen cooperation in non-resources fields and improve trade structure. China encourages its enterprises to engage in Kazakhstan’s power plant construction and automobile manufacture. Efforts should also be made to promote cooperation in agriculture, finance, science and technology.

Third, cooperation at boundary ports needs to be enhanced. The two sides should speed up infrastructure construction and transportation network at these ports, optimize their operation and facilitate people’s travel and the flow of commodities.

The Chinese side highly values the utilization and protection of cross-border water resources and will take downstream countries’ interests into full consideration, Wen said.

China is willing to resolve related issues through consultation in line with the principles of mutual benefit and win-win solution, Wen added.

Masimov said Kazakhstan and China have always supported and coordinated with each other.

The leaders of the two countries maintain close contacts, which plays an important role in furthering bilateral ties, he said.

Kazakhstan gives high priority to its cooperation with China and is willing to join hands with China to implement cooperation programs, expand cooperation in non-resource areas such as electricity and infrastructure construction, and promote sustained growth of bilateral cooperation in trade and economy, he said.

Masimov also expressed his country’s willingness to co operate with China in monitoring and protecting cross-border waters.

After the meeting, the two leaders attended the signing ceremony of a series of cooperation documents. The two governments also issued a joint communique.

Wen arrived here Wednesday evening on a three-day official visit to Kazakhstan to attend the 7th prime ministers’ meeting of SCO member countries.

The SCO, a regional organization founded in June 2001, comprises China, Russia, Uzbekistan, Tajikistan, Kyrgyzstan and Kazakhstan, with Mongolia, India, Iran and Pakistan holding observer status.

ASTANA, Oct. 31 (Xinhua) — China and Kazakhstan agreed on Friday in a joint communique to set maintaining sustained growth of bilateral trade volume and promoting implementation of key cooperation programs as priorities of bilateral economic and trade cooperation.

To this end, the two countries decided to improve investment environment, work out new cooperation mode, optimize trade structure and strengthen economic and technological cooperation to facilitate companies of both countries, said the communique, which was issued during Chinese Premier Wen Jiabao’s visit to the Central Asian country. Full story

ASTANA, Oct. 31 (Xinhua) — China and Kazakhstan pledged to support economic and trade development in their border areas and accelerate the construction of an international cooperation center at the border city of Horgos, said a joint communique issued here Friday.

The communique was issued during Chinese Premier Wen Jiabao’s visit to Astana, the capital of Kazakhstan where he attended the 7th prime ministers’ meeting of the Shanghai Cooperation Organization (SCO) member countries on Thursday. Full story

ASTANA, Oct. 30 (Xinhua) — Chinese Premier Wen Jiabao made a four-point proposal on Thursday for enhancing the pragmatic cooperation among members of the Shanghai Cooperation Organization (SCO).

The premier made the proposal in an address to the 7th SCO prime ministers’ meeting in Astana, the capital of Kazakhstan. Full story

ASTANA, Oct. 30 (Xinhua) — Chinese Premier Wen Jiabao said here Thursday that China will further enhance its cooperation with Mongolia amid dramatically changing international situation and the current global financial crisis.

On the sidelines of the 7th prime ministers’ meeting of the Shanghai Cooperation Organization (SCO), the Chinese premier met with Sanj Bayar, prime minister of Mongolia, which is an SCO observer. Full story

MOSCOW, Oct. 29 (Xinhua) — China believes that a mulitipolar world is in the interest of the world people and is conducive to peace and development across the globe, Chinese Premier Wen Jiabao said here Wednesday.

In an interview with Russia’s Itar-Tass and Interfax news agencies, Wen said that people across the world need a peaceful, stable, secure and harmonious environment.

News Topics Related Posts :
Fish expert’s determination breeds success (Saturday, November 1st, 2008)
China’s 10th National Women’s Congress concludes (Saturday, November 1st, 2008)
FM : Chinese premier’s visits to Russia, Kazakhstan fruitful (Saturday, November 1st, 2008)
President Hu Jintao calls for more domestic needs to keep economic growth (Saturday, November 1st, 2008)
Premier Wen calls for implementation of Scientific Outlook on Development (Saturday, November 1st, 2008)
China’s tangerine industry endangered by fly rumor (Saturday, November 1st, 2008)
Chen Yunlin apologizes for tainted food (Saturday, November 1st, 2008)
Crane container in China plunges to ground, kills 11 (Saturday, November 1st, 2008)
Chen Yunlin apologizes for tainted food (Friday, October 31st, 2008)
Vice President urges rural reform, food safety (Friday, October 31st, 2008)
Top CPC anti-graft official vows to severely punish corruptionists (Friday, October 31st, 2008)
Chinese Premier back in Beijing after visiting Russia, Kazakhstan (Friday, October 31st, 2008)
Kazakh president meets Chinese premier on ties, financial crisis (Friday, October 31st, 2008)
Chinese journalist association condemns hush money acts (Friday, October 31st, 2008)
Rescue for the remaining Tibet snowstorm trapped underway (Friday, October 31st, 2008)
China’s environmental NGOs’ influence increases as total doubles in 3 years (Friday, October 31st, 2008)
Communist parties of China, Vietnam hold seminar on rural issues (Friday, October 31st, 2008)
China, Norway to strengthen cooperation on human rights (Friday, October 31st, 2008)
Snow plagued S Tibet in dire need of fuel, fodders (Friday, October 31st, 2008)
Russian tourist knife mugging victim out of danger in Beijing hospital (Friday, October 31st, 2008)

Hopes are 'worst October' signals worst is past

MARKET SNAPSHOT

U.S. presidential elections, key economic data on tap
By Nick Godt, MarketWatch
Last update: 12:01 a.m. EDT Nov. 1, 2008NEW YORK (MarketWatch) -- Investors will start the month of November in the hope that the worst is behind for stocks, with credit conditions showing continued signs of improvement as governments around the world intervene to support financial markets.
"We are seeing some easing of the credit crisis," said Paul Nolte, director of investments at Hinsdale Associate. "But we'll continue to have lousy economic numbers for at least the next three to six months, if not more, and earnings will be the same."
While the U.S. presidential elections on Tuesday are not seen as a major wildcard, a slew of mostly bad economic data will culminate with Friday's employment report, expected to show the economy lost 200,000 jobs in October.
"As for the elections, the market will appreciate a decisive victory -- if one candidate comes out strongly ahead, instead of making us stay up until three in the morning like we saw over the last few elections," Nolte said. "Anyway, economic policies taken by either candidate won't have any impact until the end of next year."
Bad month, good week
Strong gains over the past week have left market strategists hopeful that the market made a solid low earlier in October.
On Friday, The Dow Jones Industrial Average ( gained 144 points to finish at 9,325. The S&P 500 gained 14 points to 968, while the Nasdaq Composite climbed 22 points to 1,720.
The Dow rallied a whopping 11.3% for the week, even as it plunged 14.1% for the month, its worst October since the stock market crash of 1987. See The Month that Was.
The S&P posted a monthly decline of 16.9% -- its worst month since 1987, but a weekly gain of 10.5%. The Nasdaq slumped 17.7% in October, its worst month since 2001, but it rose 10.9% from last Friday's close.
"This is marking a real change in market behavior," said Ken Tower, market strategist at Quantitative Analysis Service. "It's not only the stock market rallying but [evidence that] the pressure is coming off of the money markets."
The London interbank offered rate, or Libor, for three-month dollar loans fell for a 15th consecutive day on Friday. And data released Thursday showed the commercial paper market, a crucial source of funding for corporations, grew for the first time in seven weeks.
The month of October had started with the Treasury almost failing to convince Congress to pass its $700 billion rescue plan for the financial system, after the collapse of Lehman Brothers accelerated the credit crisis and stocks tumbled around the world.
Help came in the form of global governmental injections of capital into major banks and financial institutions but it still took several weeks, and many rate cuts from central banks, including the Federal Reserve, for credit markets - and for stocks to start showing signs stabilization.
"It's safe to say that few market participants will mourn the end of October 2008, a month that will certainly find a prominent place in the financial market history books," said Doug Porter, senior analyst at BMO Capital Markets.
"But even with a spirited late-month rally, stocks around the world will be licking their October wounds for some time to come," he wrote in a note.
Market looks past bad numbers
With this in mind, the week's market gains came along with mostly dire data, signaling that the U.S. economy has already started to contract.
On Thursday, the Commerce Department estimated the U.S. economy contracted by 0.3%, the most since the end of the last recession in late 2001, as consumer spending declined at the fastest rate in 28 years. See full story.
"We've had a lot of negative economic surprises," Tower of Quantitative Analysis said. "Given the cautious nature of the recent market gains, I wouldn't recommend investors chase the market on the way up."
"We've had a sign that perhaps the worst of this might be behind us and we're in a period of stabilization now," he said. "But a bull market? I don't think so."
On Monday, investors will parse key data from the Institute for Supply Management's October index, which is expected at 41.5%, another confirmation that the manufacturing sector is in recession.
Auto sales data for October will also be released that day. General Motors is the worst performing stock of Dow's 30 components, having now fallen 24.9% year to date.
On Tuesday, factory orders for September will be released. Wednesday brings the ADP private-sector survey of the jobs market, along with the ISM's service-sector survey for October.
Weekly jobless claims data on Thursday will also be parsed for any clues about Friday's jobs report.
Earnings
With 327 of the S&P 500 companies having reported quarterly results, earnings so far are expected to have fallen 11.7% in the third quarter from the year earlier, according to Thomson Financial. At the start of the quarter, on July 1, expectations were for earnings to rise 12.7%.
"That's a combination of analysts cutting estimates and companies missing," said John Butters, an earnings analyst at Thomson.
Predictably, financials are the worst performers, with earnings in the sector down 94% year on year. Next in line is the consumer discretionary sector, where earnings are down 19%, mostly due to the likes of Ford and GM. The energy sector remains the best performer, with year-on-year earnings growth of 55%.
The fourth quarter will see much easier comparisons from the year earlier quarter, when financial companies had already started to post significant write-downs for their bad debts.
Earnings for the current quarter are expected to rise 28.8%, but without financials, the growth would only be of 0.5%.
And earnings expectations have also come down drastically from Oct.1, when analysts were looking for growth of 46.7% in the fourth quarter.
"Analysts are now cutting their estimates among a much wider array of sectors now, including energy, industrials, basic materials, techs and telecoms," Butters said.
While energy and materials stocks had provided the one pocket of strength for the early part of the year, expectations of a global economic recession have now sucked most of the air from record levels in commodities prices.
With the sell-off in commodities accelerating over the past month, crude-oil futures on the New York Mercantile Exchange tumbled 33% during October, marking their biggest monthly percentage drop since trading began in 1983.
On the upside, consumers can finally say they paid less at the pump than a year ago: Average retail prices fell 31% by the end of the month to $2.504 a gallon, or 14% lower than the same time last year, says AAA. See Futures Movers.

Nick Godt is a MarketWatch reporter based in New York.

Crude Oil loses 33% for the month

By Myra P. Saefong
Last update: 2:58 p.m. EDT Oct. 31, 2008
SAN FRANCISCO (MarketWatch) - Crude futures made a last minute turn higher Friday on the New York Mercantile Exchange. December crude finished at $67.81 per barrel, up $1.85, or 2.8%, after spending nearly all of the session trading lower. It finished 32.6% lower for the month, the biggest monthly loss on record. The move higher "looks like it started in the products," said Darin Newsom, a senior analyst at DTN. The market may have seen a "round of last minute end-of-the-month position squaring."

Reprinted from: http://www.marketwatch.com/news/story/crude-finishes-october-down-326/story.aspx?guid=%7b2F17BF4E-D0E9-48E8-8F19-8EDA44B22E34%7d&siteid=bnbt&print=true&dist=printMidSection

Санхүүгийн зуднаас мэнд гарах жор

Дэлхий бөөрөнхий биш эргээд хавтгай болов. Хаа холын Америкээс эхэлсэн санхүүгийн хямрал хормын төдийд хаяанд буулаа.

Уг нь анхааруулж, хэлж, сануулж л байсан Сонгууль, үймээн, цагдалт, хэлмэгдэл, бас түүнийг цайруулах наадам, Олимп гэсээр олсон жаахныгаа үрэн таран хийв.

Одоо яах вэ? Модоо барихаасаа өмнө нэгийг бодно байгаа. 92-оны бор давснаас өөр юмгүй лангууг дахин хармааргүй л байна. Энэ хямралын маньд тусах эерэг сөрөг үр дагавар хийгээд хэн юу хийвэл зохиолтойн талаар ний нууцгүй ярилцая.
Эм гашуун ч анагаах увдистай. Болгооно уу.

Сөрөг үр дагавар:
• (Алт-?), зэс, ноолуур зэрэг гол нэр төрлийн экспортын үнийн уналт
• Гадаадад ажиллаж амьдрагчдын нутаг руугаа хийдэг шилжүүлэг буурах
• Төлбөрийн тэнцэл хүндрэх
• Төсөв хүндрэх
• Хувийн хэвшлийн орлого буурах, зарим нь хаалгаа барих
• Ажилгүйдэл нэмэгдэх

Эерэг үр дагавар:
• Уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнийн хөөрөгдлөөс улбаатай “хэрүүлийн алим” багасч, улс төр, эдийн засгийн эрүүл бүтэц бий болох нөхцөл бүрдэх
• ‘Эрдэс баялгийн хараал’-аас танагтай салсны баяр!
• Голлох импорт болох түлш, шатахууны үнэ буурах
• Импортын инфляци багасах
• Хичнээн хмравч дэлхийд №1 хэвээр байгаа АНУ-аас технологи, ажиллах хүчин авахад дөхөм хямд болно
• Сайн ажиллаж чадвал бусад улсаас гарсан хөрөнгийн урсгалын өчүүхэн ч болов /гэхдээ Монголдоо хангалттай, мэдээж хэрэг алуурчин хулгайч нараасаа салж чадвал ш дээ/ хэсгийг татаж чадах бололцоо байна

Хэн юу хийх вэ?

Улсын Их Хурал (MCS Holding-ийн Их Хурал уу, Монгол улсын Их Хурал уу гэдгээ ядаж өөрснөө тодруулж авах)• Банкны дансны нууцлалыг шуурхай нэвтрүүлэх хууль батлах /монголчуулын Швейцарын банкуудад байгаа мөнгө нутагтаа буцаж ирнэ дээ/
• Сонгуулийн цэвэр пропорциональ системд яаралтай шилжих /төсөв эрүүлших улс төрийн нэн тэргүүний урьдчилсан нөхцөл/
• УИХ, орон нутгийн сонгуулийг нэг дор, нэг мөр явуулдаг болох
• Улс төрийн намын тухай хуулинд “801-ээс дээш гишүүнтэй байх” гэснийг “800-аас доош гишүүнтэй байх” гэж өөрчилж, 800-аас дээш байхыг үндсэн хуулиар хорих
• Нам, сонгуулийн санхүүжилтийн механизмыг ил тод, нээлттэй болгох /мөн нэг нам, нэг нэр дэвшигчид олгох хандивын дээд хэмжээг ардчилсан орны жишгээр тогтоох/
• Эдийн засгийн эрх чөлөөний индексийг ахиулж, хууль ёсоор орлого олох боломжийг нээж өгөх цаг нь болсон юм биш үү?
• Эрх зүйн салбарт яаралтай шинэчлэл хийж: орон нутгийн ерөнхий шүүгч, цагдаагийн дарга нарыг ард нийтээр сонгодог сонгуульт албан тушаал болгох /Гүржийн туршлага/
• Төсвийн зарлагыг ДНБ-ний 20-иас үл хэтрүүлэх явдлыг хуулчилах
• Илүү гарсан төсвийн орлогыг Монголбанкинд тусгай данс нээн /Аляскийн байнгын сан, Чилийн зэсийн тогтворжуулалтын сангийн жишгээр/ дуртай үедээ зардаг зарцуулалтын данс биш, харин цаг хэцүүдсэн үеээр ашиглах байнгын хуримтлалын данс болгох. “Монгол улсыг хөгжүүлэх сан”-ийн үлдэгдлийг түүн рүү шилжүүлэх
• Газар хувьчлалын асуудлыг гүйцээх: “байрны эзэн” биш “газрын эзэд” бий болгох
• Ашигт малтмалын хуулийг олон улсны жишигт нийцүүлэх
• Гэнэтийн ашгийн татварыг /ялангуяа алтны хувьд/ хүчингүй болгох
• Байгалийн нөөц ашигласны татвар /роялти/-ыг нэмэгдүүлэх
• НӨТ-ийн хувь хэмжээг бууруулах
• Уул уурхайн ашиглалтын өмнө ашиглаж дууссаны дараа нөхөн сэргээлт хийх нэгдсэн төлбөрийг нэгмөсөн татах татварын шинэ хууль батлах
• Монголбанкийн дотоодын зах зээл дээрээс алт худалдаж авахыг хориглох
• Ерөнхий сайдын гадаад /ялангуяа ойрын хөрш улсад/ айлчлал, жуулчлалын томилолт олгох эрхийг өөртөө авах
• Монголбанкны ерөнхийлөгчөөр хувьдаа банк санхүүгийн байгууллагатай, /зээлийн хүүг өндөр байргах/ эрх ашгийн зөрчилтэй хүнийг сонгохгүй байх

Засгийн газар

 ОУВС-нд хадаг барьж уучлал гуйн оройтойгүй дээр нь үлдээх
• Дэлхийн банк санхүүгийн хямралд өртсөн хөгжиж буй орныг орхихгүй гэсэн дуун дээр эртхэн очих /мань мэт 200 улс байгаа/
• Хадгаламж /харилцах/-ийн даатгалын тогтолцоог Монголбанкны хамт яаралтай боловсруулж хэрэгжүүлэх /2000 онд ярьж байсан асуудал/
• Хувийн хөрөнгө оруулагчийн мөнгөөрөө бүтээн байгуулалтын төсөл хэрэгжүүлье гэвэл бушуухан зөвшөөрөх /ядаж авилга нэхээд шилийг нь харахгүй байх/
• Эдийн засгийн шинэ салбар /аялал жуулчлал, цахим худалдаа/ бий болгох татварын таатай нөхцлийг бүрдүүлэх. Энэ талаар сангийн дэд сайд энэ хавар дуугарсныг Батцэрэг маань Баттүрүүч болчихлоо гэж биш харин хэрхэн хэрэгжүүлэхийг бодох,
• Нийгмийн салбар /эрүүл мэнд, боловсрол/-ыг яаралтай хувьчлах,
• Эдийн засаг дах аливаа оролцоог болих: Элдэв төрлийн хөтөлбөр санаачлахгүй тэсэх. Нэгэнт эхэлчихсэнээс өөр бүх төсвийн хөрөнгө оруулалтын төслийг зогсоох.
• Төсвийн нарийн хэмнэлтийн горимд орох, төрийн байгууллагад цомхотгол хийх
• Цагдаагийн өнөөгийн бие бүрэлдэхүүнийг татан буулгах үүднээс нөхөн олговор төлөх механизмыг боловсруулж, алгуурлалгүй авч хэрэгжүүлэх,
• Барууны хэв загварын иргэндээ үйлчлэх шинэ цагдаагийн албыг байгуулах,
• Ерөнхий сайд + 9 сайд гэсэн аравтын зарчмаар танхимаа бүрдүүлэх:
• Байгаль орчны сайдад таслах эрхтэй Шадар сайдын эрхийг давхар олгох
• Хөрөнгийн биржийг хувийн мэдэл /ХАҮйлдвэрийн Танхим ч юм уу/-д шилжүүлэх
• Засгийн Газрын олон агентлагуудын хэрэгтэй хэрэггүйг ялгаж салгаж холбогдох хуулинд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төслийг боловсруулж, цөөлөх, төрийн ихэнх үйлчилгээг төрийн бус байгууллагад шилжүүлэх
• “Атрын III аян” гэгчийн талаар: нэгэнт матрын 3-р паян болсон тул чимээгүй орхиж харин усалгаанд хэмнэлттэй, чулуун хучлагатай гм манай мэтийн хуурай уур амьсгалтай газар тохирох тариалангийн технологийг оруулж ирж нэвтрүүлэх тал дээр судалгаа хийх үүргийг өөрийн санхүүжүүлдэг ЭШХ-үүдэд өгөх.
• Ажлын 6 хоногт төрийн байгууллагуудыг шилжүүлэх

Монголбанк
• Банкны дансны нууцлалыг шуурхай нэвтрүүлэх хууль УИХ-д өргөн барих замаар Швейцар лугаа улс болох мөрөөдлйиг нэг биелүүлэх
• Хадгаламж /харилцах/-ийн доод хэмжээний даатгалын тогтолцоог яаралтай боловсруулж хэрэгжүүлэх /2000 оноос ярьсан асуудал/
• Алтны арилжааны бизнесээс “гарах” бодлого боловсруулж, УИХ-д өргөн барих
• Ингэснээр инфляцитай тэмцэх тал дээрээ санаа шулуудах
• Зээлийн бодит хүүг бууруулах /хямралаар АНУ болон бусад улсын төв банк хүүгээ бууруулж банкууддаа зээл илүү өгөх болсныг судлах, болж өгвөл хэрэгжүүлэх/
• Монголын бизнесмен хөөрхий жилийн нэг оронтой тооны хүүтэй зээл авч үзэг.

Улаанбаатар хотын захирагч.
Оюутнуудад мөнгө өгч орсон цасыг мөс болтол хүлээлгүй шөнөд нь арилгуулж сурвал сонгуулийн булхайг чинь уучильё. Олон хүн гэмтэлд хэвтэхгүй. Оюутан ч өлсөхгүй.

Улс төрийн намууд:
• Сонгуульд өгсөн “эх орны хишиг”, “эрдэнийн хувь” гм эрүүл бус хөтөлбөр амлалтаас зоригтой татгалзах /дэлхийн хямралд тохоод бултахгүй юу даа/
• Ерөнхий сайдад өрнөдөд боловсорсон эдийн засагчийг томилж байх
• Ерөнхийд яавчиг Орост дээр нь бас Оросын хууль үзэж байсан хүн нэр дэвшүүлэхгүй байх
• Халхын ноёд чуулж байгаад сайн дураараа шийд гарган Автономит эрхээ устган Думдад улсын ерөнхийлөгс Да Жунтангийн патээранд Богд хаанаа наймантаа мөргүүлдэн Чэн И-гийн 64 зүйл гэгчид гарын үсэг зуран 1911 онд байлдан олсон тусгаар тогтнолоо амжилттай арилжсаны 100 жилийн ой дөхөж байгааг санаж явах
• Сангийн сайдад дөрвөн аргын тоотой хүн дахин гаргахгүй байх
• Бүр зодоон нүдээнд хүрэх гээд байвал сайхан интернет гэдэг юмаар зарлаж байгаад АНУ-аас ерөнхий сайд, сангийн сайд хөлслөөд авч ирээд тавьчих (Миний л мэдэх 1996 онд Грекийн төв банкны ерөнхийлөгчийг яг л ингэж томилсон дог).

o МАНХ ("Монголын Алуурчин Хулгайч Нар" гэх нь бий):
 Хадгаламж зээлийн хоршооны хохирлыг намынхаа данснаас төлөх
 1937 оны оны их хэлмэгдүүллийн нөхөн олговрын төр /татвар төлөгч/-ийн мөнгийг намынхаа данснаас төсөвт төлж бараглдуулах
 7 сарын 1-ний хохирлыг намынхаа данснаас барагдуулах
 Чадахгүй бол татан буух (Дахин байгуулахаа 7 хэмжиж нэг огтлох)

o Ардчилсан Нам:
 Ордны хов жив, үгсэн хор хутгах, гараа цусдсан улстай нам нийлж, сэм хуйвалдахаа “улс төр” гэж үл ойлгох. Үзэлдээ үнэнч бай.
 Цус сэлбэ. МАХН-ыг хуулиар хориглох, чадахгүй бол татан буух /Монголд хоёрдахь коммунист нам хэрэггүй. Нэгийгээ яая гэж байна/

Иргэд
• Эзэрхэг төрийг бий болгохгүй байх
• Иргэн төрөө сонгож, татвараар угжиж буй тул хөлсний боолоо өөрийн эзэн болгох эсэхээ сайн боох
• Хужаа Coca-cola уухаа болж, Эм Си Эс Cola-гаа уу
• Хөрөнгийн бирж гэдэг газраар нэг орж үзэх
• Мөнгөө гудсан доороосоо гаргаж, банкинд хадгалах
• “Нинжа”-даж олсон алтаа Монголынхоо банкинд зарах
• Гэрээ зараад цагаан сар хийхгүй байх, зээл мөд олдохгүй
• Гэрлээ унтраалгүй орхилгүй, хэмнэлтийн горимд орох

Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим

• Хөрөнгийн биржийг төр засгаас салгах
• Гишүүн компаниудаа биржээр орж гардаг болгох /хуучнаар “Элдэв-Очир” кинотеатр гэвэл андахгүй/
• Ноолуурын бирж байгуулах ажлыг тэргүүлэх

Ноолуур эрхлэгчид /Ноолуурын бирж яаралтай байгуулж, үнэ ханшийн эрдслээс сэргийлэх аргыг сурах/

Нийтийн хоолны газрууд
• Байгаа нь энэ гэж хужаа Coca-cola тулган шахахаа болж, Эм Си Эс Coca-cola-гаа цэсэндээ оруулж, залхууралгүй татаж авдаг болох
• Цианидтай төмс, мөнгөн устай махаар хоол хийхгүй байх

Нефьт импортлогч компаниуд
• Англи, араб хэлтэй маркетингийн менежер болон санхүүгийн дериватив /үнийн эрсдлээс хамгаалах арга чарга мэддэг/ мэргэжилтнүүдийг ажилд авах
• Ингэснээр татан авалтын зах зээлээ төрөлжүүлж, нефтийн үнэ дахин өсөхөд “Роснефть” гэдэг дуугаа мартсан байх
• Бөөнөөр болон ганц нэгээрээ ганцхан улсаас, тэр дотроо гацхан үйлдьэр дээр очиж овоорон нэгэндээ шавар хаахыг зогсоох
• Үнэ буурсны баярт бялхахгүй бол сайнсан. Үнийг дахиад тавиад туучихгүйн тулд санхүүчдээс зөвлөлгөө аван “Коол опшин” худалдаж авах гэж бий дээ, уг нь.

Алтны компаниуд
• Нөхөн сэргээлтээ нэхэл дагуулгүй хийх
• Алтнаас олсоноо өөр бизнест оруулж эрсдлийг тараан байршуулах, үлдсэнийг нь шоудаж үрэлгүй хавдартай өвчтөнд сан байгуулж хандивлах. Хүнд өгөх хайран бол өөрийгөө хавдар тусахаар эмчлүүлэх санг дансанд нээж банкинд хадгалах
• Үнийн эрсдлийн даатгалыг Монголбанкны ерөнхийлөгчөөс өөр хүнээр хийлгэх

Я.Очирсүх
www.ochirsukh.blogspot.com

Also Printed on http://www.zuuniimedee.mn/modules.php?name=News&file=article&sid=6106
Zuunii medee No ... (....) 2008.11.19 Lhagva garag
Zuunii medee No 283 (3043) 2008.11.26 Lhagva garag

ЧИЛИ НҮҮЖ, БИД БУУРИНДАА ЭРГЭВ.

Миний эх орон зэс эрдэнийн билээ
(П.Бадарч)

Сайныг дагавал сарны гэрэл
Мууг дагавал могойн хорлол.
(Монгол ардын зүйр цэцэн үг)

II Ертөнц: Эзэнт гүрнүүд ба шинэ глобаль орчин дахь тэдний нөлөө гэсэн ном үзлээ. Монголд хамаатай байж мэдэх. Учир нь бид морин нүүдлээр явах, сэтгэх дуртай. Давах, алгасах, тойрох, нүүгээд зайлах зэрэг нүүдэлчин гены ажил. Капитализмыг нэг алгасаж үзсэн. (Морьтой харайж гарч буй уран зураг бий. Зураачид төрийн шагнал өгсөн.) Одоо Англи Америктай л зиндаархана. 90-ээд онд Америк туслаагүй бол картын барааны эдийн засгаасаа салаа ч үү үгүй ч үү. Алт зэсний үнийн хөөрч, жаал зоос цуглуулаа. Ишиг эвэр ургаад эхээ мөргөв. Америкаа ад шоо үзнэ. Авилгал өгдөггүй гэж. Олсноо булаалдана.
Сонгууль, булхай, үймээн, залхаан цээрлүүлэл, бас түүнээ цайруулах найр наадамд (хүний нутгийн Олимпод хүртэл) зараад дуусав. Ядуу дорой гэж хэлүүлэх дургүй. Америк ‘Монгол-хамаг ядуу 10 орны нэг. Гуйлгачин сэтгэхүйтэй’ гэхэд уур хүрч, уушиг савсайв. Үнэн болохоор. Африкт маниас тэнхлүүн улс олон болж. Африкийн дундажд л явна. Ядуу бол ядуу. Авилгыг төрийн үндсэн үүрэг гэж үзнэ. Гуйлгачин гэвэл тийм. Дарангуйлал гэвэл үгүй гэх газаргүй. Үймээн самуунгүй гэвэл худал. Дайнгүй бол аз. Хөгжиж буй орон гэж өөрийгээ өхөөрдөв. Өрнийхэн бол III ертөнц гэнэ. I ертөнцөд хүрэх мөрөөдөл харин бий. Мөрөөдөхөд мөнгө төлөхгүй учир. Дээр ‘алгасчихсан’ капитализм гэгч нь дотроо I, II бүр III ертөнцтэй аж. Гурваас нэг рүү шууд орох? Мориор харайлгаад барахгүй дээ. Юмыг яаж мэдэх, хоёроос нэгрүү орж байгаа улсыг сонирхов. Дээрх ном яг энэ тухай. Зохиогч Параг Кханна. (зэсийн зах зээлд) маний өрсөлдөгч Чилиийг I ертөнцийн хөгжилтэй орон болох мэргэ төлөг тавьж. Атаач монгол болохоор сониуч зан гозойв.

Зэс эрдэнийн орон-Чили. Хорвоогийн нөгөө өнцөгт орших алс газар. Дэлхийд зэсийн үнийг тогтоох хэмжээний нөөц, олборлолтын хүчин чадалтай. Улаанбаатараас Бээжингээр дамжин Токиод хоноглоод АНУ-ын Вашингтон ороод, тэндээсээ Майамид нэг буугаад шөнөжин нисэж гэмээн арай гэж нэг очиж билээ. Ёстой газрын мухар гэмээр. Манийг бас тэгвэл уурлах хэрэггүй. Тээр жил Ц.Даваасүрэн (энэ жил УИХ-д сонгогдсон) гишүүний хамт Зэсийн тогтворжуулалтын сан зэрэг тэргүүн туршлага судлахаар явсан нь тэр.Авууштай санаа захаас аваад л. Нутаг дэвсгэрээр манайхаас 2 дахин бага. 16,5 сая хүн амтай. Сангийн яам нь манай яамнаас 3 дахин бага орон тоотой. Сайд нь машин унахгүй, парламент рүүгээ явган гүйчихнэ. Дундаж наслалт 77,15. Нэг хүнд ногдох ДНБ 14,3 мян.ам.доллар. Гол нь зэсийн үнийн эрсдлээсээ байнгын ‘Зэсийн тогтворжуулалтын сан’-гаар хамгаалж ирсэн баян туршлагатай. Ирээд алт зэс болон ноолуур гэгч түүхий эдийн үнийн эрсдлээс хамгаалах хөтөлбөрийг Дэлхийн банкны санхүүгийн секторын хөтөлбөрт зээлийн нөхцөл болгож Монголын талаас саналаараа нэмж оруулж өгсний учир энэ. Удалгүй сонгуультай золгож би ажлаа өгсөн. Даваасүрэн гишүүн маань л одоо нэг батална байх гэж найдна. Хэдэн жилийн дараа болохыг бурхан ч мэдэхгүй дараагийн үнийн өсөлтийг ядаж өнгөрөөлгүй барьж авья л даа.

Альендэ, Пиночет ба Эрдэнэт. Хэдий алс ч Монголын эдийн засгийн нэн шинэ түүх, цаашдын хандлага Чили оронтой салшгүй холбоотой. Зэснээс болж тэр. Зэс бол хүнд болон машин үйлдвэрийн үндсэн түүхий эд. Зэвсгийн ч тэр. Оросууд 30-аад онд манай 700 гаруй сум хийдийн зэс дээврийг бурхан шүтээний хамт хуу хамаад /Эрх чөлөө тусгаар тогтнолын билэг тэмдэг наян тохой Майдар бурхныг ч үлдээгээгүй/ тарчиг эдийн засагтаа нэмэрлээ биз. Түүгээр хийсэн буу сумаар 1937 онд Хэнтий аймгийн Дадал сумын харьяат Е.Тэмүүжиний Боржгино овогтныг хүйс тэмтэрч, Монгол төрийн эсрэг геноцид хийсэн ч байх.
Эдийн засгийн утгаараа машины үйлдвэр оролдовч, чанар үзэмж, эдэлгээ гээд Өрнөдийг гүйцэх нь өнгөрсөн Орос бол маний л адил газрын баялгаа түүхий чигээр нь гаргаж амь зуудаг улс. Орос машиныг мань хүртэл голоод унахгүй.Иймд, Орос уг нь маний өрсөлдөгч мөн. Урьд ч тийм байсан, одоо ч хэвээр. Манайхан л “ах” гээд хушуу дэвсэх нь хачирхалтай. Хорь хүрээгүй гэмээр хүү ТВ-ээр “орос ах” гэж ярихаар бүүр сонин. Орос цэрэг гараад 19 жил болж байхад яаж яваад ах дүү болчихдог? 70-80-аад оны сүргийн бэлчээр, хотын гудмаар орос цэрэг, офицер байлдааны дугаартай (дугааргүй гэсэн үг, яг нөгөө 7 сарын 1-ний шөнө хурц гэрэл тусгаж буудсан машин олддоггүйн адил) 69-өө унаж, гайгүй хүүхэн эзгүй газар таарвал шууд чихэн оруулж хүчирхийлж хаяад явдаг байсан. Нэг тийм байдлаар олдсон ахтай юм байлгүй, хөөрхий гэж бодохоос.
Эрдэнэтийн овоонд зэс эрдэнэ байна гэж анх Чехийн геологичид 60-аад онд нээсэн гэдэг. Харин Орос “ах” маань харин юу ч байхгүй гэж гүрийв. Чехүүд ч тэгсгээд дуугүй болсон. Учир нь Оросууд Чилиэс зэсээ авдаг байж. 1973 онд бил үү Чилид төрийн эргэлт гарч, Зөвлөлт Оросын утсан хүүхэлдэй Сальвадор Альендэ-гийн засаг уналаа. Шинэ дарангуйлагч Пиночет Оросоос холдож АНУ-ыг бараадав. Хаан хүн дөрвөн хар нүгэлтэй ч дөрвөн цагаан буян хийх ёстой нь үлгэр. Орост зэс амин хэрэгтэй байв. Эрдэнэтийн Овоог гэнэт санаж, үүцэлж нөөшилсөн махаа гаргаж байгаа “ах” мэт идэж эхлэв. Дэлхийн зах зээлийн үнээс 3, 4 бүр 5 дахин бага үнээр авна. Цагаан морин жилийн ардчилсан хувьсгалын дараа л нэг ямархуу “ах” байсан нь илэрч, мань гомдов. “Курица - не птица, Монголия - не заграница” (Тахиа шувуу биш, Монгол-гадаад биш) гэдэг үг энэ үед л гарсан биз.

Чилийн Гадаад хэргийн сайд А.Фокслийн яриа. Чилийн тухайд эргэн дурсахуйд дээрх номонд бас ирээдүйн энэ орчлонд гурван их гүрэн ноёрхлын төлөө үзнэ–АНУ, Европын Холбоо болон Хятад. (Үгийн далиманд, Оросын сураг чимээ ч тасрав. Ерөнхий сайд маань сая НьюЙорк орж Оросоос өөр улс гүрэн байдгийг үзээ байлгүй) Энэ гурван хэт их гүрний алийг илүү нөлөөтэй болгох, ерөөс ямар шиг глобаль дэг журам тогтох тал дээр II ертөнц бас шийдэлцэх бололтой. Параг Кханнагийн үзэж байгаачлан, II ертөнцөд 100 орчим улс орон багтаж буй. Энэ бүх улс орон улс төр эдийн засаг нийгмийн ямагт хөрвөж өөрчлөгдөж буй орчинд хөгжих дэвжихийг эрэлхийлнэ. Мэдээж хэрэг олон туйлтай болж буй энэ орчлонд зарим боломж бололцооны цонх нэг нээгдэж, хаагдаж явна.
(Монголын хувьд алт зэсний үнийн өсөлтийн үүлэн чөлөөний нар шиг боломжоо тавиад туусан нь ойлгомжтой боллоо. Дэлхийн эдийн засагт хүртэл өвөл зун гэж болдог, заримдаа бүр зудтай өвөл тохиодгийг жилийн дөрвөн улиралд ажралгүй зохицдог нүүдэлчин түмний доожоогүй удам ухаарсангүй. Гэвч амьдрал тэмцэл мөнх. Даагаа нэхэх учраа олох нь чухал) Яг ингэхийн тулд АНУ, Европ ба Хятад гэсэн ертөнцийн гурван туйлт ирээдүйн ертөнцөд улс төр, эдийн засаг, соёлын хэлхээ холбоогоо нягтрах гадаад бодлого барьж, хоёр дугаар ертөнцийн 100 орон эрвийх дэрвийхээрээ үзэж байна. Энд бас Хятад нөгөө хоёр /АНУ, Европ/-ынхоо дотоодод байр сууриа суулгаж байгааг анзааралгүй орхиж боломгүй. Чили гэхэд л Латин Америктаа Хятадын давуу эрхтэй түнш болох зорилго тавьж байна. Саяхан ерөнхийлөгч Барчелет нь Хятадад чухам ийм зорилгоор айлчилсан билээ. Тэдний хувьд ч болж л байна л даа.

Чилийн шинэ сорил-давааны цаана даваа. Саяхан II ертөнцийн орныг бүхэлд нь ‘дундаж орлотой бүлэг’ гэсэн ангилалд оруулж Дэлхийн банк судалгаа хийсэн байна. Үүнд сүүлийн 20-30 жилд Японы араас Испани, Португали, Солонгос, Сингапур болон Тайван зэрэг улс II ертөнцөөс I ертөнцөд анги дэвшиж, шилжилтийг дуусгасан гэж дүгнэлээ. Бас тэднийг сүүл даран нэхэж яваа Малайз, Таиланд ба Чилийг ч цохон тэмдэглэсэн банйа. Бүгд даяршиж буй хавтгай дэлхийд оршиж байгаа. Тэгэхээр, тухайлсан нэг орны хувьд эдийн засгийн өсөлтийн хурд, чадамж бол экспортых нь бүтэц, өсөлтөөс нь шууд хамаарна. Чилийн хувьд экспортын 85% уламжлалт зах зээлд зориулсан “хуучин” бараа, 10% нь түүндээ шинэ зах зээл олсноос, гээд 5% экспортын шинэ нэр төрөл бий болгосон шинэ технологийн бараа эзэлж байна гэсэн нь чиличүүлд чамлалттай байна.

Эдийн засгийн өсөлтийн нэгэнт хүрсэн хурдаа хадгалдах, хурдатгахын тулд Чилийн төр
мэдлэгт суурилсан эдийн засгийн бүтцэд шилжихийг тэргүүн зорилт болгож байна. Энэ бол иргэнийхээ авьяас чадвар, хүний нөөц капиталыг чухалчлан дайчилж, олон улсын зах зээлд өрсөлдөх шинэ чадварыг бий болгоно гэж үзнэ. Монгол мэт булчин шөрмөсийг шүтсэн биш, харин тархи оюуны хөдөлмөрийг илүүтэй үнэлнэ гэсэн үг.
Монгол залуус бөх болно гэж биш харин судлаач, эрдэмтэн болно гэж мөрөөдөx цагт улс орон өсөж өндийх. Төр ийм бодлого барьж болдог юм байна!
Ажиллах хүчний бэлтгэл, боловсролын чанар хамгаас чухал. “Манай сургуулиуд уул уурхайн технологиор ч, эдийн засгийн онолоор ч АНУ-ын түвшинд хүрсэн. Танайх оюутнаа манайд сурга” гэж 1999 онд чили профессор бардам хэлж байсныг санах юу бил ээ? Хэдий тийм ч, Зүүн Азийн түргэн хөгжиж буй улс орноос боловсролын чанарын индескээр 30% хоцорч яваа, яг мэдлэгт тулгуурласан эдийн засагт ажиллах чадвартай мэргэжилтэн чилийн их сургууль төгсөгчдийн 5-хан хувь байна гэж өөрсдийгээ чамлана. Бас хурцална. Монгол боловсрол гэхээр хоосон ходоодны хоржигноон сонсоно. Бас түүнийг үнэгүй дүүргэсэнгүйд шүд хавирах хорслын чахраан... Солонгосын хөдөлмөрийн захыг дээд боловсролын дипломтой хар ажилчнаар хангах үүрэг авсан мэт. Ямар үйлийн үрээр тэр вэ?

Мэдлэг шүтсэн нийгмийн гадаад бодлого. Гол асуудал - боловсролын чанар. [Монгол төр засаг сургууль боловсрол гэхээр барилгынх нь тендерийг хэн авах дээр үзэлцэнэ.] Чилийн төр боловсролын чанар шинэчлэл ярина. Үүнийг хамаг чухалд тооцно. Үр дүн гартал хэдэн сонгуульт хугацаа орох ч гэлээ.
I ертөнцөд дэвшсэн орны туршлага үзнэ. Тэр нь [Орос шиг өөрөө хандив тусламж авсаар яваа оронтой биш] хамгийн хөгжилтэй улс оронд хүн хүчнээ олноор явуулж сургасан байна. Чили баруунд суралцах Засгийн газрын тэтгэлэгт оюутны тоог 80%-иар нэмэхээр шийдлээ. Хөдөөгийн их сургууль төгссөн эсхүл орлоготой багатай оюутныг гадаадад докторантурт хамруулахыг ээлжит зорилт болгов. Үүнийг Чилийн Гадаад хэргийн яам АНУ-ын Төрийн департамент /Америкийн гадаад яам/-тай хамтран хоёр орны харилцааны тэргүүлэх чиглэл болгох асуудал тавьж. [Монголын гадаад бодлого гэвэл хоцрогдсон атлаа амбицаа тавиагүй нөгөө бүдүүлэг Оростоо цөмийн зэвсгийн түүхий эд-уран нийлүүлэх тухай л шив дээ. Эсэргүүцвэл буудчих тул Энх тайвны гудмаар нэг гаслаан орилоон.]

Бөмбөрцгийн нөгөө өнцөгт чиличүүл бас гаслана. Өрнөдөд явуулсан оюутны тоогоор /мэдээж хүн амдаа жишсэн тоогоор/ чиличүүл Өмнөд Солонгос, Тайванийн 10%-тай л байна, бүр Австрали, Шинэ Зелландаас ч 50% доогуур байна гэж гаслана. Газар газрын гаслан хүртэл өөр...

Энэ бол дэлхийн шилдэг их сургуулиудад явуулах чили залуусыг тоог хэдэн зуу, хэдэн мянга дахин нэмэгдүүлэх шаардлага байна гэсэн үг гэж Гадаад хэргийн сайд Александро Фоксли учирлана. Ерөнхийлөгч Бачелетийн Гордон Браунтай ярьсан гол сэдэв. Их Британи ч энэ бодлогыг нь дэмжихээр болов. Харин Орост уран нийлүүлэх Монголын гадаад бодлогыг дэмжих бол уу, яах бол?

Мэдлэгт суурилсан эдийн засагт шилжихийг түргэтгэх бас нэг арга байна. Энэ бол их сургууль, эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгүүдийн шууд харилцаа солилцоо бас газар дэлхий өөр өнцөгт байдаг ч хамтрагч шинэ технологийн компаниуд хэлхээ холбоогоо өргөтгөхийг хөнгөвчлөн түргэтгэж өөр өөр газар улсад байгаа ажлын туршлага, шинэ санаа технологийг хослуулан хамтатгах асуудал. Иймд,
гадаад бодлогын өөр нэг гол чиглэл бол иргэний нийгмийн санаачилгыг хөхүүлэн дэмжсэн хэлхээ холбоо, олон улсын гэрээг улс хооронд байгуулах явдал гэнээ. “Чили-Калифорнийн 21 дугаар зууны Санаачлага” баримт бичгийн гол үзэл санаа нь энэ. Бүр ажиллаад эхэлчихсэн. Европын Холбоотой ч ажиллаж байгаа, ялангуяа Их Британитай энэ талд нэлээд ахицтай байгаа.

Энэ мэтээр Чили улс I ертөнцийн нийгэмд дэвших заяа төөргөө гартаа аван сэтгэл шулуудаж. Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ. 1960-аад онд маний адил Оросын түүхий эдийн колони байсан л улс. Америкийг дагавал алдахгүй гэж... Үнэн байж.
Чили шинэ сайхан нутаг сэлгэн нүүв. Монгол хуучин бууриндаа эргэж хургасаар...

Я.Очирсүх
www.ochirsukh.blogspot.com

Зууны мэдээ 2008 оны 12 дугаар сарын 23-ны дугаарт товчлон нийтлэгдэв