"2070 оноос ирүүлсэн захидал" - 2070 оны усны талаарх зөгнөлт илтгэл

"2070 оноос ирүүлсэн захидал" хэмээх энэхүү илтгэлийн гол санаа нь өнөөдөр бид усны нөөцөө хамгаалж ирээдүй хойч үедээ ариг цэнгэг усны нөөцөө хангалттай үлдээхгүй бол ямар хэцүү байдалд орж болохыг зөгнөсөн бүтээл юм. Энэ нь 2070 оны усны асуудлыг хэтэрхий хатуугаар төсөөлсөн байгаасай гэдэгт итгэж байна. Гэхдээ л нэгийг бодогдуулна ...

Монголын Эдийн засгийн эрх чөлөөний тойм 2008

Эрхэм ноён/хатагтай …………………………… Таныг

Нээлттэй Нийгэм Форум, МУИС-ийн Эдийн засгийн сургууль, Санхүү Эдийн Засгийн Дээд Сургууль болон МУИС-ийн Хууль Зүйн Сургуулийн судлаачèä хамтран хэрэгжүүлсэн
“Монгол Улсын Эдийн засгийн эрх чөлөөний тойм 2008: Монголын эдийн засаг дахь төрийн оролцоо” судалгааны хэлэлцүүлэгт урьж байна. Хэлэлцүүлгээр Монголын эдийн засгийн гол гол салбарууд дахь төрийн оролцооны өнөөгийн байдалд хийсэн дүн шинжилгээ, төрийн оролцооны төсвийн болон төсвийн бус үр өгөөжийн шинжилгээний үр дүнг танилцуулж цаашид төрийн оролцоог оновчтой болгоход чиглэсэн бодлогын чанартай зөвлөмжийн талаар ярилцах болно.

Хэзээ: 2008 оны 12 дугаар сарын 15–ны өдрийн 16.00 цаг
Хаана: Нээлттэй нийгэм форумын уулзалтын танхим

R.S.V.P: 31 32 07 (Д. Долгорсүрэн)

Some Developers Ready For Real Estate Cooldown

Written by William Kennedy
Thursday, October 30, 2008.

RISING interest rates have caused concern in Mongolia's real estate industry, where developers have found themselves virtually cut off from credit sources. Some builders claim that in its fight to combat inflation, Mongolia's Central Bank, which recently set its interest rate near 11 percent, has endangered their projects, their businesses, and even the real-estate industry at large. Others, however, view the industry's current woes and the government's action as a less dire, and even necessary, step toward regulating the market.
"Actually the government's policies have worked," said Lee Cashell, who founded and manages Mongolian Properties. "Prices are coming down, and prices were rising too fast last September."

With help from a worldwide drop in the price of construction materials—triggered by global economic turbulence—inflation in Mongolian real estate, which rose by 30 percent last September alone, has disappeared from the market, according to Cashell.

"I would also say that prices overshot what they were supposed to be in the first place," he said. "The economy has cooled off a little bit, and the real estate market has cooled off a little bit."

Developers like Cashell and Roy Dongen—the General Director of Ganymedes Consultancy and Management, who has a housing development planned outside Ulaanbaatar—say that despite cooling off, Mongolia's industry, particularly in Ulaanbaatar, will inevitably remain strong because of high demand.
"The city center is small. There's still people who want to live in the city center," Dongen said. Moreover he added, "there's still about 600,000 living in the ger areas; a lot of them would also prefer to live in houses with a sewer system and water."

With the slow winter season approaching and both buyers and sellers unable to access credit, the economic cooldown does not mean the coming months will be painless for the industry. Nor does it mean that some entrepreneurs are necessarily wrong to fret over the safety of their business. "Property developers, who put money or built things they cannot sell easily, could have a cash flow problem," Dongen said.

These difficulties set off alarms for Mongolia's real estate market, which had grown for years unabated, but Cashell and others believe it may not be a bad thing for the industry at large.

"I guess it's a shakeout in a sense," he said. "In Mongolia, at this stage of its economic development, a lot of people trying to build buildings don't have proper experience. Going forward from here, we have to become a more professional industry of property developers rather than entrepreneurs who try to put up a building and fail."

With inflation decreasing and better quality developers surviving, Cashell added, the government should reopen credit to the industry and rekindle growth. But, he admits, the decision is not entirely theirs to make. Many developers depend on individual banks in Mongolia to provide loans and if those financial institutions cannot access resources from abroad—where potential lenders currently face their own severe problems—credit may continue to be elusive.

For his part, Dongen thinks he has found a solution to these challenges by working with a German company that manufactures inexpensive, lightweight, but sturdy construction material, known as Expanded Polystyrene (EPS). EPS offers a very fast rate of construction, particularly important in Mongolia where building shuts down in the winter.

"If you can build a house in two weeks instead of three months," Dongen said, "You can get your [investment returns] quite fast."

If traditional construction materials, despite the drop in prices, remain too expensive to buy without credit, more and more developers may also look for new strategies.

Ultimately, how the real estate development market emerges from its current difficulties may depend as much on what happens outside Mongolia, as what happens internally.

Mongolian Greens on Global Greens Annual Conference-May 2008

Australian Greens have supported Mongolian Greens participation in the Global Greens 2008 Annual meeting
Mr.Boum-Yalagch, renowned green activist of Mongolia, one of initiators of Mongolian Green Movement (MGM) with a delegate from India

Ms.Saruul, Leader, MGM with Ms.Margaret Balkers, Global Greens Coordinator for Asia Pacific

Mr.Boum-Yalagch of Mongolia on Global Greens 2008 hearing

Australian greens (The tall man in the middle is Australiin Senator Bob Brown) and Ms.Saruul, Leader, Mongolian Green Movement (first from right)

Australian Greens and Mr.Boum-Yalagch of Mongolia

Швейцарь лугаа хөгжицгөөе!

З.Батболд
2008 оны 10-р сарын 23

1920-иод оны үеийн Монголын гол удирдагчид болох Цэрэндорж, Амар, Жадамбаа, Дамбадорж нар үндэсний асуудал шийдэх таван гол бодлогыг томьёолж, улс орноо “үлгэрлэвээс Швейцарь лугаа адил” болгох зорилго тавьж байжээ. Хожим нь коммунистуудын зүгээс эдгээр хүмүүсийг “баруунтан” гэж цоллон, Монгол улсыг Швейцарь шиг хөрөнгөтний замд оруулах гэлээ хэмээн буруутгаж байлаа. Харин өнөөдрийн өнцгөөс харахад энэ нь улс орноо төвийг сахисан, ардчилсан засаглал, зах зээлийн эдийн засагтай болгохыг хүсэн, сайтар бодож боловсруулсан Монгол улсын алсын хараа (vision) байжээ.

Тэгвэл Монгол шиг орон Швейцарь шиг хөгжих боломжтой юу? 2008 оны 9 сард эдийн засагч Б.Ведер, Р.Ведер нар 200 жилийн өмнө Европ тивийн ядуу буурай орнуудын нэг байсан Швейцарь улс хэрхэн дэлхийд хөгжлөөрөө тэргүүлэгчдийн нэг болсон, энэхүү туршлагаас нь одоогийн хөгжиж буй орнууд чухам юуг авч хэрэгжүүлбэл тус болох талаар судалгааны ажил хийснээ гаргажээ. Тэд Швейцарьт шууд ардчиллын тогтолцоо амжилттай хэрэгжсэн, мөн эдийн засгийн хөгжил нь өрсөлдөх чадварыг дэмжихэд суурилсан болохыг онцолсон байна. Швейцарийн хөгжлийн энэхүү хоёр чухал хүчин зүйл Монголд хэрхэн хэрэгжиж болох вэ?

Шууд ардчилал

Хэдийгээр швейцарьчууд бусад ардчилсан улсын иргэдийн нэгэн адил сонгуулийн журмаар парламентын гишүүдээ сонгодог ч, дээр нь засаглалын аль ч түвшинд хэд хэдэн “ардын эрх” (Volksrechte) эдэлдэг байна. Эдгээрийн дотроос иргэд хууль санаачлах, мөн парламентаас гарсан аливаа хууль, тогтоомжид бүх нийтийн санал асуулгын журмаар хориг тавих эрх эдэлдэг нь шууд ардчиллын чухал элемент болдог. 7,3 сая хүн амтай Швейцарь улсад 100 мянган иргэн гарын үсэг зуран хууль санаачилдаг бол 50 мянган иргэн гарын үсэг зуран парламентаас гарсан аливаа хууль, тогтоомжийг хэрэгжүүлэх эсэх талаар бүх нийтийн санал асуулга явуулах боломжтой болдог.

Эдгээр эрх нь Швейцарийн улс төрийн тогтвортой байдалд чухал нөлөө үзүүлдэг. Нэг талаас иргэдийн зүгээс нийгмийн шаардлагаар гарч ирж буй аливаа шинэ хуулийг санаачлахыг парламентын гишүүдээсээ хүлээх хэрэггүй болдог. Нөгөө талаас парламентын зүгээс иргэдийн эрх ашигт халтай “түүхий” хууль, тогтоомжууд гарах магадлал багасдаг. Мөн энэ нь иргэний нийгэм, бизнес эрхлэгчид, хэвлэл мэдээллийнхэн болон улс төрийн цөөнх болсон хүчний зүгээс гарсан санал санаачлагыг төр, засгийн бодлогод тусгах, наад зах нь авч хэлэлцэж, нэгдсэн ойлголцолд хүрэх чухал хөшүүрэг болдог байна.

Сүүлийн жилүүдэд Монгол улсад шууд болон төлөөллийн ардчиллыг хөгжүүлэхэд түлхэц болох бүх нийтийн санал асуулга явуулах, УИХ-ын гишүүдийг эргүүлэх татах, сонгуулийг пропорциональ системээр явуулах, гадаадад байгаа иргэдийн сонгох, сонгогдох эрхийг хангах, эмэгтэйчүүдийн квотыг хэрэгжүүлэх, аймаг, хотын засаг даргыг иргэд шууд сонгодог болох, орон нутгийн сонгуульд улс төрийн намууд оролцохыг хязгаарлах зэрэг олон санал, санаачлага гарч байсан ч хэрэгжиж байсан тохиолдол тун ховор байна.

Хууль санаачлах эрхийг зөвхөн УИХ, ерөнхийлөгч, засгийн газар эдэлдэг. Иргэд зөвхөн дөрвөн жилд нэг удаа, сонгуулийн өдөр л төрийн эрхийг барьдаг гэсэн ойлголт улам лавширч, сонгуулиас сонгуулийн хоорондох хугацаанд шийдвэр гаргах, бодлого боловсруулахад оролцох боломж, бололцоо нь хязгаарлагдмал байна. УИХ-аас ч иргэдийн эрх ашигт тэр бүр нийцдэггүй хууль, тогтоомж гарах нь олширох хандлагатай боллоо. Үүнийг бүх нийтийн санал асуулга явуулдаг болж, хяналттай парламентыг бий болгох замаар шийдэх боломжтой юм.

Монголд орон нутгийн сонгууль явуулах зардал 1,5 тэрбум төгрөгт багтаж байна. Аливаа асуудлаар бүх нийтийн санал асуулга явуулах зардал энэ хэмжээнд юмуу, үүнээс бага гарна. Жишээ нь, ямаанд олгох 30,5 тэрбум төгрөгийн асуудлаар бүх нийтийн санал асуулга явуулж, иргэдийн олонхийн саналаар хориг тавьж цуцаллаа гэж үзэхэд хэмнэсэн 29 тэрбум төгрөгийг илүү үр ашигтай зүйлд зарцуулах боломжтой болох юм. Парламентаас ч цаашдаа иймэрхүү сөрөг үр дагавар дагуулсан хууль, тогтоомжууд гарах нь багасах болно.

Өрсөлдөх чадвар

Дэлхийн эдийн засгийн форумаас гаргасан 2008 оны өрсөлдөх чадварын индексээр Швейцарь улс 134 орноос АНУ-ын дараа хоёрт бичигджээ (Монгол 100-р байр). Чөлөөт өрсөлдөөний орчин нь зах зээлд шинээр орж ирэх боломжийг нээлттэй хангасан учир Швейцарийн компаниудад бараа, үйлчилгээний чанар болон бүтээмжээ өсгөн, шинэ зах зээлийг байнга эрэлхийлэхээс өөр замаар ашиг, орлогоо хадгалж үлдэх, нэмэгдүүлэх боломж байдагггүй. Ийнхүү дотоодын зах зээлдээ ширүүн өрсөлдөөнийг давж гарснаар дэлхийн түвшинд өрсөлдөх чадвартай болж, олон тооны үндэстэн дамнасан корпорациуд төрөн гарчээ. Жижигхэн Швейцарь улсаас эмийн салбарт Novartis, Roche, банкны салбарт UBS, Credit Suisse, хүнсний салбарт Nestle, даатгалын салбарт Suisse Re, Winterthur зэрэг дэлхийд танигдсан олон компани үүсэн гарав. Чөлөөт өрсөлдөөний ачаар Швейцарь улс хамгийн чанартай бараа үйлдвэрлэгч гэсэн имижийг нэгэнт олж авчээ.

Үүнээс гадна Швейцарийн засаг, захиргааны нэгж болох кантонуудын хооронд өрсөлдөөний бодлого хэрэгждэг байна. Кантонууд хоорондоо өрсөлдөх нь төсөв, санхүү, татварын бодлогыг үр ашигтайгаар хэрэгжүүлэхэд тустай байдаг. Үүний үр дүнд Швейцарьт ДНБ-д эзлэх төсвийн зарлагын хэмжээ 35 хувиас хэтэрдэггүй байна.

Өнөөдөр Монголд өрсөлдөх чадварыг дэмжих бизнесийн орчин ихээхэн үгүйлэгдэж байна. Компаниуд хоорондоо бүтээмжийн өсөлт, инновацийн түвшингээр өрсөлдөхийн оронд төр, засгийн албан хаагчидтай “нягт хамтран ажиллах” замаар давуу байдал олж авахыг хичээх боллоо. Төсвийн санхүүжилтээр хийгддэг худалдан авалт, ажил үйлчилгээг ихэвчлэн сайд, дарга нарын компани гүйцэтгэж байна. Энэ нь чөлөөт өрсөлдөөнийг хумиж, пүүс, компаниудыг өрсөлдөх чадвараа дээшлүүлэхэд нь ихээхэн саад учруулж байна.

Монгол оронд мах, сүү болон газар тариалангийн өндөр чанарын бүтээгдэхүүнээр Зүүн Хойд Азийн том зах зээлийг хангах боломж байгаа ч харьцангуй өндөр өртгөөр тээвэрлэгдэн ирдэг, алс холын Австрали, Шинэ Зеландын ижил төрлийн бүтээгдэхүүнтэй өрсөлдөж чадахгүй байна. Оюутолгой, Тавантолгойгоос гарах баялагт суурилан нэмүү үнэлэмж бий болгох бүтээгдэхүүн гаргах, салбарын төвлөрсөн бүлэглэл (cluster) байгуулах нь тогтвортой хөгжлийн үндэс суурь болно.

Мөн аймгууд хоорондоо хувийн хөрөнгө оруулалтыг татаж, ажлын байрыг нэмэх чиглэлээр өрсөлдөх шаардлагатай болжээ. Энэ тохиолдолд ихэнх аймгийн улсын төсвөөс татаасаар амьдардаг өнөөгийн байдал өөрчлөгдөж, эдийн засгийн хувьд бие даах боломжтой болно.

Дүгнэлт

Швейцарийн нэгэн адил улс төрд шууд ардчиллыг хөгжүүлж, эдийн засагт өрсөлдөх чадварыг дэмжсэн бизнесийн орчинг бүрдүүлснээр Монгол улс тогтвортой хөгжилд хүрэх болно.

Монгол улсад өнөөдөр тулгараад байгаа парламентын засаглалын үйл ажиллагааны доголдлыг засах хамгийн сайн арга нь зарим хүмүүсийн үзэж байгаачлан ерөнхийлөгчийн засаглал бус, харин иргэдэд бүх нийтийн санал асуулга явуулах, хууль санаачлах, хуульд хориг тавих эрхийг олгох зэргээр шууд ардчиллыг хөгжүүлэх явдал юм.

Монгол орон өрсөлдөх чадвартай байна гэдэг бол Монголын компаниуд өрсөлдөх чадвартай байна гэсэн үг. Үүний тулд бизнесийн салбарыг төрийн хүнд суртал, авилгаас ангид байлгаж чанар, бүтээмжийн өсөлт, инновацид тулгуурласан чөлөөт өрсөлдөөний орчныг бий болгох цаг болжээ.

Монгол улс Швейцарь лугаа хөгжих болтугай!

Дэлхийн санхүүгийн хямрал ба Монгол Улс

----------------------------------------------------------------------------
Wednesday, October 22 @ 00:17:10 GMT+8

доктор Теренс Меллон Kеннеди
МУИС-Эдийн засгийн сургууль

Өнөөдөр дэлхийн эдийн засаг санхүүгийн хямралд автаад байна. Өнгөрсөн 25 жилийн туршид олон улс орон санхүүгийн хямралтай тул­гарч байсан ч энэ удаагийн хямрал сүүлийн хэдэн долоо хоногт улам эрчээ авч, дэл­хий нийтийг хамарсан гло­баль шинж чанартай болохоо харуулав. Үүнтэй зэрэгцээд дэлхийн эдийн засгийн өсөлт удаашрах хандлагатай бол­лоо. Санхүүгийн хямрал бо­лон эдийн засагт бий болоод буй нөхцөл байдал харилцан бие биедээ нөлөөлж байна. Энэ хямрал хэр гүнзгийрэх, дэл­хийн эдийн засгийн зог­сон­ги байдал хэзээ арилахыг таамаглан хэлэхэд хэцүү юм. Хямралын эсрэг дэлхийн тэр­гүүлэгч гүрнүүдийн бод­лого бо­­­ловсруулагчид хурдан шуур­­­хай хариу үйлдэл үзүүлж байгаа нь сайн хэрэг. Өнгөрсөн долоо хоногт АНУ, Европ, Их Британи, Швед болон Швейцарийн төв бан­кууд нэгэн зэрэг зээлийн хүүгээ бууруулсан юм. Мөн Европ болон АНУ-ын бодлого бо­ловс­руулагчид өөрсдийн сан­хүүгийн системийг дэм­жих замаар дэлхийн сан­хүүгийн хямралыг бууруулах чухал алхмуудыг хийж эхэл­сэн.
Саяхныг хүртэл инфляци нь дэлхийн улс орнуудын бодлого боловсруулагчдын санааг зовоосон "шүдний өвчин" байсан бол дэлхийн эдийн засаг удааширснаар бараа болон эрдэс бүтээг­дэхүүний үнэ ихээхэн хэм­жээгээр буурч байна. Тухайл­бал, зэсийн үнэ сүүлийн гурван жилд байгаагүйгээр уналаа. Өнгөрсөн долдугаар сараас хойш зэсийн үнэ 50 хувиар буураад байна. Мөн хүнсний бүтээгдэхүүн, газ­рын тосны үнэ ч буурав. Инфляцид нөлөөлөгч гол бараа бүтээгдэхүүний үнийн бууралт болон дэлхийн эдийн засгийн удаашралтаас шалт­гаалан үнийн түвшин тодор­хой хэмжээгээр буурч байгаа ч зарим улс орны хувьд инфля­цийн түвшин харь­цангуй өндөр хэвээр байсаар байна.

АНУ-ын эдийн засаг унал­тын байдалтай болж байна. Зарим эдийн засагчид ойрын саруудад эдийн засгийн үйл ажиллагаа сайжрахгүй гэж таамаглаж байгаа юм. Сүү­лийн үеийн статистик мэдээл­лийг харвал өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад АНУ-ын аж үйлдвэрлэл дөрвөн ху­виар буурчээ. Гэтэл энэ тоон мэдээ хямрал хурцадсан сүүлийн хэдэн долоо хоно­гоос өмнө гарсан билээ.

АНУ-д хүмүүсийн хэрэг­лээ нэлээд багасч байна. Мөн сүүлийн есөн сарын туршид ажил эрхлэлт тасралтгүй буурлаа. Орон сууцны үнийн бууралт, үнэт цаасны зах зээлийн уналтаас шалтгаа­лан хэрэглэгчдийн баялаг, хөрөнгө ч үнэ цэнээ алдаж буураад байна. Ялангуяа 1998- 2006 онд АНУ-ын орон сууцны зах зээл үсрэнгүй хөгжиж, орон сууцны үнэ хэт их нэмэгдсэний зэрэгцээ орон сууцны зээлийг хавт­гайруулан олгосон. 2006 онд энэхүү хий хөөрөгдлийн "хөөс" хагарч, орон сууцны үнэ тасралтгүй буурах бол­лоо. Үнэн хэрэгтээ орон сууц­ны үнийн энэхүү "шаталт" зөвхөн АНУ-аар хязгаарлагд­сангүй, бусад орныг ч хам­рав. Жишээлэхэд, зөвхөн энэ оны эхэн үеэс Канад, Герман, Их Британи, Шинэ Зеланд зэрэг улсад орон сууцны үнэ 5-12 хувиар уначихаад байна. Түүнчлэн 14 000 шүргэж байсан Нью-Йоркийн хөрөн­гийн биржийн индекс огцом унаж өнгөрсөн долоо хоно­гийн байдлаар дөнгөж 9000-тай боллоо. Ялангуяа сүү­лийн хэдэн өдөр дэлхий даяар үнэт цаас, хөрөнгийн зах зээлүүд хямарч байна.

Санхүүгийн зах зээл "бү­сээ чангалахын" хэрээр АНУ дахь пүүс компаниуд бүтээг­дэхүүнээ борлуулах зах зээл олоход төвөгтэй болж, улмаар бизнесийн зарцуулалт, хө­рөн­гө оруулалт буурч байна. Боломжийн хүүтэй, богино болон урт хугацааны зээл олоход хэцүү болов.

Дэлхийн эдийн засгийн өсөлт удааширснаас АНУ-аас бусад улс руу хийх экс­пор­тын хэмжээ буурна. Үнэн хэрэгтээ сүүлийн жилүүдэд Америк долларын ханш үлэмж хэмжээгээр буурч байсан нь АНУ-ын эдийн засгийн өсөлтийн гол хүчин зүйл болж байсан юм. Одоо долларын ханш чангарснаар экспорт болон эдийн засгийн өсөлт буурах болно.

Эдийн засгийн өсөлтийн тулгуур хүчин зүйл нь сан­хүүгийн эрүүл систем байдаг. Өнөөгийн энэ хямрал дэл­хийн зарим санхүүгийн зээл­лэгийн зах зээлүүдийг цар­цанги байдалд оруулчихаад байна. Эрсдлийн менежмент ч үндсэн үүргээ гүйцэтгэж чадсангүй.

Санхүүгийн зах зээлийн хямралын үндсэн шалтгааны нэгэнд хямралаас өмнө сан­хүүгийн системд хөрөнгийн өсөлтийг бий болгосон сан­хүүгийн шинэ бүтээгдэхүүн гол үүрэг гүйцэтгэсэн гэсэн шүүмжлэл зонхилж байна. Америк дахь орон сууцны зээлийн хэт их өсөлт нь санхүүгийн зах зээлд орон сууцны зээлээр батал­гааж­сан үнэт цаас болон бусад санхүүгийн багц хэрэгс­лүү­дийг шинээр гаргаснаас үүдэл­тэй ба энэ нь хямралыг улам даамжруулжээ. Эдгээр шинэ бүтээгдэхүүнүүд эдийн засгийн үр ашгийг дээш­лүү­лэхийн зэрэгцээ үүнийг дага­сан санхүүгийн эрсдлийг дэлхий даяар тархаасан. Эдгээр шинэ санхүүгийн бү­тээгдэхүүний бодит үнийг тогтоох нь маш төвөгтэй бөгөөд асар их хэмжээний мэдээллийг шаарддаг.

АНУ дахь орон сууцны зээ­лийн хэт өсөлтийн ихэнх нь 100 хувийн орон сууцны зээ­лээс шалтгаалсан. Өөрөөр хэлбэл хүмүүс орон сууц худалдан авахдаа өөрс­дөөсөө мөнгө гаргахгүй зөв­хөн зээлээр авч байсан гэсэн үг юм. Энэ төрлийн зээл нь маш их эрсдэлтэй. Учир нь орон сууцны үнэ буурвал тухайн орон сууцны үнэ цэнэ нь худалдан авсан зээлийн хэмжээнээс бага болох аюул­тай. Түүнчлэн энэ төрлийн зээл ихэвчлэн хувьсах хүү­тэй байдаг. Жишээлэхэд, зээлийн хүү эхний жилүүдэд харьцангуй доогуур байснаа дараагийн жилүүдэд нэмэг­дэх эрсдэлтэй. Хүмүүс зээ­лийн хүү бага байхад орон сууцныхаа зээлийн төлбөрийг хийгээд байх боломжтой бо­ловч хүү өсмөгц төлбөрөө төлөх чадваргүй болдог. Орон сууцны үнэ буурах тусам хүмүүсийн зээлээ төлөх чадвар муудаж, түү­нийг төлөхгүй байх сонирхол эрс өсөн улмаар орон сууцны зээлээ төлөхгүй орхих явдал ихэссэн. Энэ нь орон сууцны зээлийн төлбөрөөс үйл ажил­лагаа нь хамааралтай сан­хүүгийн байгууллагууд болон хөрөнгө оруулагчдын хувьд хүнд цохилт болсон ба үүнээс үүдэн хуримтлагдсан алдагдал асар их хэмжээгээр нэмэгджээ.

Тулгараад байгаа хямра­лын бас нэг хүндрэлтэй асуу­дал нь АНУ болон зарим улс дахь банкуудын капитал маш доогуур байгаа явдал юм. Өөрөөр хэлбэл санхүүгийн системд санхүүгийн байгуул­лагуудын өөрсдийнх нь авсан зээл маш их болж хөрөнгө капиталын харьцаа хэт өндөр болсон. Мөн санхүүгийн бай­гуул­лагууд өөрсдийн үйл ажиллагааг санхүүжүүлэх богино хугацааны зээллэг олоход төвөгтэй болсон. Улмаар тайлан балансаа сайжруулахын тулд олон санхүүгийн байгууллагууд хөрөнгөө зарах сонирхолтой болсон нь хөрөнгийн үнийн уналтад шууд нөлөөлсөн. Өмнө дурдсанчлан бодлого боловсруулагчид хямралын эсрэг хурдан шуурхай, уял­даа холбоо бүхий арга хэм­жээнүүдийг авч байна. Хөрвөх чадварыг дээшлүүлэхийн тулд банкуудын капиталыг өсгөх, санхүүгийн байгуул­лагуудын хөрөнгө, өр төл­бөрийн нөхцөл байдлыг сайж­руулах талаар тодорхой алхмууд хийгдээд байгаа.

Дэлхийн санхүүгийн зах зээлийн хямрал болон эдийн засгийн царцанги байдал нь Монголын бодлого боловс­руулагчдын өмнө томоохон сорилыг бий болгож байгаа ба хямралаас сэргийлэх, зайлс­хийх зөв оновчтой бодлого боловсруулахыг шаардаж байна. Сүүлийн жилүүдэд Монголын макро эдийн зас­гийн өмнө тулгарч буй үндсэн асуудал инфляци байв. Инфля­цийн өсөлтийн шалт­гааныг дараахь гурван хүчин зүйлээр тайлбарлаж болох юм. Үүнд нэгдүгээрт, импор­тын бараа бүтээгдэхүүний болон бензин шатахууны үнийн өсөлт, хоёрдугаарт мөнгө болон зээлийн өсөлт, гуравдугаарт төсвийн тэлэх бодлогын өргөжилт орно. Ялангуяа хүнсний болон бен­зин шатахууны үнийн өсөлт нь нийгмийн ядуу буурай эмзэг бүлгийнхэнд илүү хүн­дээр тусч байна. Учир нь тэдний өрхийн орлогын дий­лэнх хувь хүнсний бараанд зарцуулагддаг. Сүүлийн үед Монголбанк болон Засгийн газраас инфляцийг хазаарлах бодлогыг хэрэгжүүлж байна. Тухайлбал, Монголбанк бод­логын хүүгээ нэмэх замаар зах зээлд нийлүүлэгдэх мөн­гөний хэмжээг тогтмол түв­шинд барих, орон сууцны зээлийн хэт өсөлтийг хязгаар­лах бодлогыг хэрэгжүүлж байгаа юм.

Дэлхийн эдийн засагт үйл явдал өрнөх тутам Монгол Улсын бодлого боловсруу­лагчдын өмнө тулгарах асуу­дал улам нарийн төвөгтэй болж байна. Инфляцийг буу­руу­лах нь чухал ач холбог­долтой байгаа бөгөөд нөгөө талаас нийгмийн халамжийн асуудал ч чухал байна. Мөн ирээдүйд эдийн засгийн бү­тээмж дээшлүүлэх салбаруу­дад Засгийн газрын хөрөнгө оруулалт хийх шаардлагатай байна. Түүнчлэн, дэлхийн шинж чанартай үйл явдлууд Монголд яаж нөлөөлөх вэ гэдгийг давхар тооцоолох хэрэгтэй болоод байна. Дэл­хийн эдийн засгийн удаашрал Монголд нөлөөлж болзошгүй бөгөөд аливаа нөлөөллийг нь тооцох, хариу арга хэмжээг авах эгзэгтэй цаг үе ирчихээд байна. Дэлхийн эдийн засгийн өөрчлөлт Монголд нөлөөлөх гол суваг нь эрдэс бүтээг­дэхүүний зах зээл юм. Эрдэс бүтээгдэхүүний компаниуд Монголын ДНБ-ий 20 орчим, экспортын 50-иас илүү, Зас­гийн газрын төсвийн орлогын 25 орчим хувийг бүрдүүлдэг. Дэлхийн эдийн засгийн бай­дал дордоход эрдэс бүтээг­дэхүүнүүдийн эрэлт буурч, эдгээр бүтээгдэхүүний үнийг улам доошлуулах магад­лалтай. Сүүлийн хэдэн долоо хоногт зэсийн үнэ огцом буурлаа. Зөвхөн энэ долоо хоногт сүүлийн гурван жилийн хамгийн бага түвшинд очиж, энэ оны долоон сарын үеийн­хээс даруй 50 хувь уначихаад байна. Зэсийн үнийн энэ уналт эрдэс бүтээгдэхүүний үнэ харьцангуй хувьсамтгай түүхэн шинжтэй гэдгийг эргэн сануулав. Саяхныг хүртэл ихэнх эдийн засагчид болон бодлого боловсруулагчид Хятад, Энэтхэг зэрэг хур­дацтай хөгжлөөс хамааран эрдэс бүтээгдэхүүний үнэ ирэх жилүүдэд харьцангуй өндөр байна гэж үзэж байлаа. Энэ үзэл бодол магадгүй буруу байж болохыг түүхээс харж болно. 1970-аад онд зэсийн үнэ саяхны өндөр байсан үеийнхээс ч (инфля­цийг засварласан байдлаар) 50 хувь илүү байсан. Харин 10 гаруйхан жилийн өмнө зэсийн үнэ одоо буурчихаад байгаа үнээс гэхэд 50 хувь доогуур байв. Зэс гэх мэт эрдэс бүтээгдэхүүний үнэ ийм хэлбэлзэмтгий тул Зас­гийн газрын төсөвлөлт, уул уурхайн салбарыг хөгжүүлэх төлөвлөгөөг зах зээлийн тухайн нэг үеийн нөхцөл байдал дээр бус алсыг харж, урт хугацааны стратегид суу­рилж гаргах шаардлагатай.

Дэлхийн санхүүгийн зах зээлийн хямрал болон эрдэс бүтээгдэхүүний үнийн буу­ралт нь гадаадын шууд хө­рөн­гө оруулалтыг багасгах эрсдлийг дагуулж байна. Олон улсын зээлийн зах зээлийн хумигдалт болон үнэт цаас хөрөнгийн зах зээлийн уналт нь зарим га­даа­дын хөрөнгө оруулагчдын хувьд өөрсдийн хөрөнгө оруу­лалтын төслийг хэрэг­жүүлэхэд шаардлагатай хө­рөнгө мөнгийг олж авах, хө­рөн­гө оруулалтын сан бий болгоход хүндрэл учруулах, улмаар хөрөнгө оруулалтын зардлыг ихэсгэж болзошгүй. Үүнтэй зэрэгцэн, эрдэс бү­тээгдэхүүний үнийн уналт нь уул уурхайн салбарын зарим компанийн хүлээгдэж буй ашгийг бууруулахаар байна.

Дэлхийн эдийн засагт учраад буй эрсдлийн менеж­ментийн алдаанаас суралцан Монголын санхүүгийн секто­рын эрсдлийн менежментийн өнөөгийн байдлыг үнэлэх, сайжруулах цаг үе ирээд байна. Мөн өнөөдөр Мон­голын банкны санхүүгийн байгууллагууд зах зээлд шинэ нэр төрлийн санхүүгийн бүтээгдэхүүнүүд, хэрэгслүү­дийг нэвтрүүлж байна. Иргэд эдгээр бүтээгдэхүүнүүд нь тэдний хувийн санхүүгийн байдалд ямар утга агуулгатай болох, яаж нөлөөлөхийг ойл­гох хэрэгтэй. Иймд иргэдийн санхүүгийн мэдлэг, боловс­ролыг дээшлүүлэх нь чухал ач холбогдолтой юм.

REPRINTED FROM: http://www.dailynews.mn/modules.php?name=News&file=article&catid=7&sid=19814

Мэдлэгжсэн Монголын ирээдvй ойрхон уу

REPRINTED FROM: http://www.gateway.mn/modules.php?name=News&file=article&sid=8680

Ч.Баяртогтох

Улс орны хєгжлийг єргєн их газар нутаг, нэг хvнд ногдох байгалийн баялаг, газрын хэвлий дэхь vнэт зvйлсээр хэмжихээ хэдийнэ больжээ. Аливаа улс орны хєгжлийн шалгуур vзvvлэлт нь нэг хvнд ногдох Дотоодын нийт бvтээгдэхvvн буюу тэр улс нэг жилд юу хийж, бvтээж, баялаг хуримтлал бий болгож байгааг гол болгодог. Тvvний дараагийн vзvvлэлт бол нэг иргэнийх нь дундаж наслалт юм. Энэ vзvvлэлт улс орон иргэндээ нийгмийн ямар vйлчилгээ, хангамж vзvvлж байгааг харна гэсэн vг ээ. Тvvний зэрэгцээ нэг хvнд ногдох тєвлєрсєн хангамжаар дамжин хvрэх цэвэр усны хэмжээг шалгуур болгодог. Єєрєєр хэлбэл энэ vзvvлэлт нь суурин иргэншлийн хєгжлийн тєвшинг харуулдаг хэрэг. Дээрхи vзvvлэлтээс харж vзвэл манайх нэг иргэнд ногдох ДНБ-ны хэмжээгээр хамгийн бага орлоготой орнуудын ангилалд багтаж байхад дундаж наслалтын хэмжээ нь 64,5 нас гэгдэж дунд орлоготой орнуудын ангилалд ордог. Харин нь нэг хvнд ногдох тєвлєрсєн цэвэр усны хангамжаар мєн буурай хєгжилтэй орнуудын тvвшинд орж байна. Энэ бvхнээс харвал тєвлєрсєн тогтолцооны vед хvний тєлєє тавих халамж анхаарал єндєр байснаас боловсрол, эрvvл мэнд зэрэг дундаж наслалтад нєлєєлдєг хvний хєгжлийг хангах нийгмийн vзvvлэлт илvv єндєр байна. Одоогоор манай улс дээрхи шалгууруудаар буурай хєгжилтэй орны ангиллаас дєнгєж салж, хєгжиж байгаа орнуудын тоонд багтах зааг дээр очоод байна гэж болох юм. Дундаж хєгжилтэй орнуудын ДНБ-ны vйлдвэрлэл 735-9075 ам-доллароор зааглагдаж байгаа гэдгийг анхаарвал бид 2005 оноос нэг хvнд 734 ам. доллар ногдох болсноор энэ босгыг давах гэж байна. Хэрвээ манай эдийн засаг цаашид 6.0-7.0 хувийн єсєлтийг жил бvр хадгалж чадах юм бол 2020 он гэхэд нэг хvнд 7000 орчим ам. доллар ногдох хэмжээнд очиж, єндєр хєгжилтэй орнуудын босгонд дєхєх боломжтой болно. Монгол Улс яаж, хєгжлийн ямар замаар явж байж энэ єндєр амжилтыг хангаж, 2020 он хvртэл ядуурлаа хоёр дахин бууруулж чадах вэ гэдэг нь одоогоор тийм ч тодорхой бус байгаа билээ. Манай эдийн засгийг хєгжvvлэх vндэсний хєгжлийн хєтєлбєрvvдээс харж байхад дэлхийн зах зээлд єрсєлдєх чадвараа нэмэгдvvлэх замаар экспортын хандаагатай эдийн засгийг хєгжvvлэх, иргэдийнхээ оюуны чадамжид тvшиглэсэн мэдээлэл, технологийн хєгжлийг давамгайлах байр сууринд тавина гэж vздэг. Энэ сонголт нь vнэхээр дэлхийн хєгжлийг чиг хандлагад нийцсэн, манай єєрийн онцлог давуу талуудыг тодруулж єгєх зєв гарц болох нь ер нь илэрхий байгаа юм. Нєгєє талаас энэ бvх зорилтыг ажил vйлс болгоход юу хийх ёстойг л чандлан тогтоох, хєгжлийн хэтийн тєлєвлєгєє, хєрєнгє санхvvжилтын эх vvсвэрvvдийн найдвартай эх булаг бvрийг одооноос тодорхой болгох учиртай. Дэлхийн банкнаас 121 орнуудыг хамруулан мэдлэг, мэдээлэлжvvлтийн тvвшинг vнэлэх 14 шалгуур vзvvлэлтийг vндэслэн мэдлэгт суурилсан эдийн засгийн индексийг 2002-2003 оны байдлаар тогтоожээ. Энэхvv индекс нь 0-10 гэсэн оноогоор хэмжигддэг бєгєєд ДНБ-ны єсєлт, хууль дээдлэх ёс, 1000 хvнд ногдох телефон, гар утас, компьютер,интэрнэт хэрэглэгчдийн тоо зэрэг vзvvлэлтээр тооцогддог. Єєрєєр хэлбэл 10-т ойрхон бол мэдлэг мэдээлэлд суурилсан эдийн засагтай гэсэн vг. Монгол Улсын индекс 2003 оны байдлаар 4,23 байгаа аж. Энэ vзvvлэлтээр Вьетнам, Киргиз, Узбекстан, Казакстан, Хятад улсаас дээгvvр, Япон, БНСУ, Гvрж улсаас доогуур буюу дэлхийн дундажаас нэлээд хол, Ойрхи Дорнотоос муу, Латин америкийн орнуудаас дээгvvр байна. Мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг бvтээхэд vндсэндээ хvний хєгжил, эдийн засгийн урамшуулал, дэмжлэг, инновацийн систем, мэдээллийн дэд бvтцийн хєгжил гэсэн дєрвєн гол чиглэлийг гол болгодог. Бvхэлдээ манай эдийн засгийн хєгжил нь хvний хєгжилд тvшиглэсэн бvх салбартаа мэдлэг, мэдээллийг єргєн ашигласан єндєр vр ашигтай ажилладаг тогтолцоо бvхий мэдээллийн сvлжээ болон шинэчлэгдэх болно. Єєрєєр хэлбэл, монголын бизнесийн гол нэгжvvд, судалгааны шинжлэх ухааны тєвvvд, их дээд сургуулиудыг мэдлэг мэдээллийг импортлох дэлхийн мэдлэг, мэдээллийн сvлжээтэй холбож, шинэ мэдлэгийг "vйлдвэрлэн бvтээнэ" гэсэн vг. Vvнийг инновацийн систем хэмээн нэрийдэж байна. Гэтэл улсын тєсвєєс шинжлэх ухаан зарцуулах зардлын эзлэх хувь дєнгєн данган 0.07, гадаадын шууд хєрєнгє оруулалтын эзлэх хувь 2,4, хvний хєгжлийн индексээр дэлхийн 175 орноос 117-д орж байна. Энэ бvхэн бид энэ тогтолцоог шинэчлэн хєгжvvлэхэд маш амаргvй гэдгийг харуулж байна. Хэдийгээр манай улс 2021 оныг хvртэл хєгжvvлэх Мэдээллийн технологийн Vндэсний хєтєлбєрєє баталж, мэдээллийн технологи, биотехнологи, боловсролын экспорт, импортыг анхаарал тавих тэргvvлэх чиглэл хэмээн сонгож аваад байгаа ч жил тутам яг юу хийж алхам алхмаар энэ зорилтоо хангах талаар vнэндээ тодорхой мэдээлэл алга. Яг бие нь гvйцээгvй, бэлчир нь томдсон хvvхдийн байдалтай байгаа юм. Нєгєє талаас єртєг шингэсэн экспортын бvтээгдэхvvний vйлдвэрлэлийг хєгжvvлэх талаар бас ч гэж амжилттай эхлэл байгаа гэж болох юм. Энэ нь юуны ємнє Европын зах зээлийг нээлттэй болгосноор эхэлж байгаа ч одоогоор энэ боломжийг хэрхэн гvйцэд ашиглах вэ гэдэг талаар доривтой алхам хийгдээгvй байна. Энэ зах зээлд єрсєлдєх бvтээгдэхvvний эрэлтийг судлах, нэр тєрєл, брэндийг сонгохоос авахуулаад мєнєєх л бизнес худалдааг мэдлэгжvvлэх, мэдээлэлжvvлэх алхмууд нь хоцорч явна. Барилгын суурийг тавихад газрыг хєрснєєс эхлээд бєх батыг тооцсон суурь судалгаа, шинжилгээг нарийвчлан хийдэгтэй адил мэдлэгт суурилсан, экспортын vйлдвэрлэл бvхий эдийн засгийн хєгжлийг сонгохдоо энэ мэтчилэн хєгжлийг зєв тєлєвшлийг бий болгох суурийг мэдлэгжvvлсэн судалгаа, сайтар боловсруулсан мэдээллийг vндсэн дээр бий болгох асуудал ч бас нухацтай хєндєгдєж байгаа биш vv.

Эх сурвалж: Монцамэ 2006-2-25

Швед 10 сая хүн, 10 яамтай

Тогтвортой байдлын гэрээг өөрчилж улсын төсөвт хөрөнгө оруулалт хийнэ
Бэлтгэсэн Ж.БАЙГАЛ

Monday, 10 November 2008

Ирэх оны төсвийг Тө­рийн байгууллагын удирд­лага, санхүүжилтын ту­хай хуулийг зөрчин бо­ловс­­руул­сан гэж аудито­рууд үзсэн. Учир нь зун ба­талсан ирэх оны Төсвийн хү­рээний мэ­дэгдлийн дөр­вөн үзүүлэлт 2008 оны төс­лөөр орж ирсэн аж. Улсын Ерөнхий аудито­рын са­на­лаар ирэх оны төвсийн ор­логыг нэмэгдүү­лэх хэд хэ­дэн арга бий аж. Монгол­банк­ны ирэх оны ашгаас тө­сөвт таван тэрбум төгрөг оруу­лах, мөн нэмэгд­сэн өрт­гийн албан татварын дав­хар хөнгөлөлтийг цуцлах хоёр дахь арга байгаа. Хэ­рэв ингэвэл улсын төс­вийн орлого 40 тэрбум төг­рөгөөр нэмэгдэх боломжтой болох аж. Үүнээс үүдээд Монгол Улсын хөгжлийн санг 53 тэр­бум төгрөг хүр­тэл нэ­мэг­дүү­лэх өөр бо­ломжуу­дыг ч мөн дурьд­сан Хэрэв дээрх сана­луу­дыг хэрэг­жүүлж чадвал ирэх онд ма­най улсын төсөв нийтдээ 127.5 тэрбум төг­рөгөөр ар­ви­жих учиртай тоо­цоо гар­чээ. Түүнээс гад­на за­рим орон тоог цомхот­гох са­налыг ерөнхий ауди­тор дэв­шүүлсэн. Илүүдэл орон тоог хассанаар 57 тэр­бум, ерөнхий боловсролын сур­­гуулийн сурагчдад зөөв­рийн компьютер олгох зард­лыг хассанаар 1.2 тэрбум төг­­рөгийг хэмнэх боломж бай­­гаа гэнэ. Энэ нь зөөв­рийн компьютерийг хүүх­дүү­дэд үнэгүй өгөх бус эцэг, эхчүүд хүүхдүүддээ худал­дан авч өгөх боломж бий. Са­налд дотоод, гадаадын то­милол­тын зардлыг хэм­нэхийг ч сануулсан. Үүнээс 7.2 тэр­бум, цаашлаад 81.2 тэрбум төгрөгийн зардал хэм­нэх бололцоотой. Түүнч­лэн өр авлагыг бараг­дуулах ажлыг шуурхай зо­хион байгуулж чадвал төс­вийн орлого то­дор­хой хэм­жээгээр нэмэг­дэнэ гэж тоо­цож байгаа юм байна.
Ерөнхий аудитор сүү­лийн хэдэн жил төсвийн хэр­хэн зүй зохистой ашиглах, хэмнэх саналаа хүргүүлж ирсэн. Энэхүү саналд Зас­гийн газрын бүтцийг багас­гах талаар байнга дурьддаг. Энэ удаад ч мөн адил үүний­­гээ хэлсэн. Тухайл­бал, Засгийн газар хоёр жи­лийн өмнө Засгийн газрын бүтцэд аудит хийгээд манай улс 9-10 яамтай байхад хан­галттай гэсэн дүгнэлтийг гар­гаж байжээ. Энэхүү дүг­нэл­тийг гаргахдаа 10 гаруй оронд судалгаа явуулсан тухайгаа дурьдаж байсан. 10 сая хүн амтай Швед улс 10 яамтай байхад 2.5 сая хүн­тэй Монголд 13 яам бай­на гэж тэд үзсэн. Түүнч­лэн Онцгой байдлын ерөн­хий газар, Улсын мэргэж­лийн хя­налтын газар зэрэг агент­лагийг сайд толгойлж байгаа нь зохимжгүй, яам­дад дэд сайд байх шаардла­га­гүй гэ­сэн саналаа дав­хар хүр­гүүлж байжээ. Үндэс­­­ний аудитын газраас нэг жилийн өмнө төрийн албан хаагчдын гар утас, авто­­­машины хэ­рэг­лээг судлаж үзээд үрэл­гэн байна гэсэн дүгнэлт гаргаж байсан.

100 км-т 6-7 литр шата­хуун хэрэглэх автомашиныг төрийн үйлчилгээнд ашиг­лана гэсэн Засгийн газрын тогтоол байдаг ч энэ тогтоол хэрэгжихгүй өдий хүрсэн байна. Түүнчлэн гар утасны лимит нь байнга хэтэрч бай­даг. Төсвийн зарлагын дэд хо­рооны гишүүд үндэс­ний аудитын газраас гарга­сан саналыг хэлэлцээд төс­вийн орлого нэмэгдүүлэх зарим заалтыг дэмжин ирэх оны төс­вийн дараагийн хэлэл­цүүлгийн үеэр санал оруу­лахаар болжээ. Тус хороо­ны гишүүд “Чинхуа Мак”, “На­рийн Сухайт” ком­пани­тай байгуулсан Тогт­вортой байдлын гэрээг өөрч­лөх за­маар ирэх онд улсын тө­сөвт зургаан тэр­бум төг­рөг оруу­лах саналыг дэмжсэн. Мөн уул уурхайн бүтээгдэхүүн экспортлож байгаа компа­ниудад үзүүл­дэг нэмэгдсэн өрт­гийн ал­бан татвараас чө­лөөлөх хөн­гөлөлтийг хү­чин­гүй бол­гос­ноор улсын тө­сөвт 40 тэр­бум төгрөг оруу­лах санал ч олонхийн дэмжлэг авчээ.

Powered by !JoomlaComment 3.26
3.26 Copyright (C) 2008 Compojoom.com / Copyright (C) 2007 Alain Georgette / Copyright (C) 2006 Frantisek Hliva. All rights reserved."

Ivanhoe strongly doubt about 51% Government ownership

А.Munkhbat, Vice President of Ivanhoe Mines: I strongly doubt about if investors will accept the demand for 51% ownership of the Government of Mongolia
Written on November 8, 2008 – 1:01 am | by hERERA |

Q: What is the most pick of this year’s forum?

А.Munkhbat : Participants decreased by 30%. Especially, too few delegates from junior exploration companies. It is because of the commodity price fall. Participants worry only about the reaction of the Government. Quite numerous participants commented about urgent reaction measures from the Government in this crisis time.

Q: Government has intention to acquire 51% of the investment. Recently, Rio Tinto disclosed that it will not invest in new projects. Is Mongolia facing the risk of loosing chance to exploit Oyu Tolgoi?
А.Munkhbat: It is natural to demand fair split of the Government’s benefit form mining industry, when commodity price was high. Investor side also agrees this demand. But today the situation is changed. The world financial crisis is strongly affecting mining industry. Mineral price is decreasing for three months in a row. Therefore, a new environment is formed in mining industry. Expense increased enormously and the main product price is decreasing. Therefore, Rio Tinto announced that it will stop its further investment in new projects few days ago. But I didn’t see Mongolia especially Oyu Tolgoi from this list. Hence it is wrong if to understand that announcement in relation with Oyu Tolgoi. On the other hand, the Government of Mongolia shall worry about urgent measures to ensure immediate realization of this project. I strongly doubt about if investors will accept the demand for 51% ownership of the Government of Mongolia.

Reprinted from: http://www.business-mongolia.com/mongolia-news/%D0%B0munkhbat-vice-president-of-ivanhoe-mines-i-strongly-doubt-about-if-investors-will-accept-the-demand-for-51-ownership-of-the-government-of-mongolia/

А.Munkhbat, Vice President of Ivanhoe Mines: I strongly doubt about if investors will accept the demand for 51% ownership of the Government of Mongolia

А.Munkhbat, Vice President of Ivanhoe Mines: I strongly doubt about if investors will accept the demand for 51% ownership of the Government of Mongolia

Posted using ShareThis

Амин насны урсгалаа даатгая!

Амин насны урсгалаа нийгмийн даатгалдаа даатгая
Аа аа аа аа
Амин насны урсгалаа даатгая!(Дан.Нямаа)
УНДЕГ-ын захиалгаар бүтээсэн

Сэтгүүлч найз маань аяны богцоо дэлгэж жаал суулаа. Гадаад яваад ирж. Олон орны лут том сэтгүүлчидтэй уулзсан гэнэ. Гээд гадаадынхан нас нь ахихаараа улам энэрэнгүй, өглөгч тусч болдгийг ажсан байна. Харин монгол хүн хөгшрөхөөр хүүхдийнхээ хооронд хов хутгаж, алалцуулахад бэлэн гэнэ. Маш сонин, бас сэтгэл сэртхийлгэм ажиглалт. Тиймийн учир магад монголчуул хамгийн хайртай нуган үрээрээ сүүл түлхүүлж бурхан болдог байсан ч юм болов уу. Ийн бодохул өмдөн дотуур аалз гүйх шиг.

Улаанбаатарын олон солонгос хоолны газрын эзэдтэй уулзсан. Ихэвчлэн дунд ба ядуу ангийнхан. Цалингаараа амьдрагч асад. Гайгүй нэг нь манай мэтийг тоож ирэхгүй. Ирсэн ч, хүний газар хоолон гэр ажиллуулахгүй. Харин тэд бол тэтгэвэртээ гараад ирсэн улс. Тэтгэврийг нь нэг мөсөн бодож тооцоод гар дээр нь өгчихдөг. Сонин л тогтолцоо. Мажийтлаа сар бүр хүүхэд шиг хэдэн бор юм авдаг маниусын хувьд хамаг сонин. Манай тэтгэврийн тогтолцоо бол төр нь иргэнээ дээрэмдэхийн нэгэн үлгэр. Нийгмийн даатгал нэрээр ажлын чадвартай үед нь цалингаас нь албан журмаар дээрэмдэж авна. Тэтгэврийн нас нь болмогц хөдөлмөрийн захаас “хүндэтгэлтэй” хөөж гаргана. Уг нь солонгос өвөө шиг /өвөө ч гэж дээ манайд ирээд 16-тай охин дагуулсаар бүр маниас өнгөлөг харагдана гээч/ тэтгэврээ нэгмөсөн авдаг бол... Жижиг ч гэсэн бизнес эхлэх гарааны хөрөнгөтэй болно. Нэг насаар хуримтлуулсан туршлага гэж юм байна. Яав чиг мань мэт шиг гэнэдэхгүй. Арваад жилийн өмнө ирсэн Сөүл рестораны нөхөр одоо ямар байна даа? Бүгдээрээ л харж байна шүү дээ. Монгол хүн жар хүртлээ ухаан ороод, ухаан оронгуутаа үхдэг гэдэг шал худлаа. Арчаатай нэг нь бүр зуу давж байгаа. Лав л цагаан сараар ерөнхийлөгч очиж золгодог юм байна лээ. Ийн монгол өвөөгийн байр суурийг солонгос өвөө эзлэн суув. Бага ч гэсэн тогтмол орлоготой. Түүгээрээ цөөн ч гэсэн ажлын байр бий болгоно. Амьтан хүний ажил амьдралыг залгуулж байгаа хойно. Нэр байна, нүүр байна. Одоо яая гэхэв дээ. Өдөр шөнөгүй чавганцынхаа эрүүний шөл уухгүй. Үр хүүхдээ аргадаж нэг загнаж нэг ганц шил юмны мөнгө босгох шаардлагагүй. Цаг цагаар нэг цаддаг, цагаан сар болохоор нэг цаддаг. Үүнтэй л бараг адилавтар. Сонгуулиар л нэг тайлдаг дотор битүү бухимдал хурах биш. Нэр дэвшигч нар энэ олон шүлсээ үсчүүлсэн согтуу бөгөөд түрэмгий өвгөчүүл хаанаас гардгийг гайхсаар үлдэнэ. Ажил амьдрал залгуулж буй үр хүүхэд нь нас дээр гарсан эмээ өвөө нар яаж сонгуулиар ингэж цаддагийг нь асуухгүй. Настай юм хөөрхий ганц болж дээ гэж бодно. Харин гэр бүлийн маргаан болоход дүүтэй нь юм уу ахтай нь нийлээд тонгорно. Гомдовч элэг нэгтэн юм чинь гэж тэвчиж нэг өнгөрөөнө. Цагдаа гэр бүлийн хүчирхийлэл их гэх тоо дурьдахаас цаашгүй. Улс төрчид нийгмийн бухимдал гээд л өөрийн мэдэхгүйг ярина. Солонгосын энэ систем уг нь өнөө бид уйдсан нөгөө америкийнх.

Саяхан нэг улс төрчтэй ярьж суусан. Олимпээр амьсгалж байх үе. Манайхан алт авсан нь ядуу байгаатай холбоотой гэнэ. Цатгалан байсан бол тамирчид бэлтгэл хийхгүй. Тиймээс ер нь монгол хүнийг ажиллуулахын тулд өлсгөлөн байлгах ёстой гэж үү? Хүнийг таг болгох амархан. Харин яагаад? гэсэн асуулт оюуныг тарчлаан үлдэв. Сэдэвтээ эргэж ороход, хөгшчүүлийг гар дээр нь сард нэг амсуулах төдий юм тавьдаг. Энэ нь улс төрчдөд чих зөөлөн гол нь элдэв муу муухайг хийхээс буцахгүй, үнэгүй шахам армийг байлдааны бэлэн байдалд байлгахад хэрэгтэй юм болов уу? Бухимдалтай, хоосон хүн ер юуг хийxээс эс буцна?

Колумбын их сургууль гэж Америкийн зартай сургууль. Тэнд анх очоод оюутны гуанзанд орлоо. Хүн гэж идэж уух анхны хэрэгцээтэйгээс цааш. Гэтэл та сарынхаа төлбөрийг нэгмөсөн хийчих гээд нэг хүүхэн салдаггүй. Өлсөөд байхад даа. Ядаргаатай гэдэг нь. Би хоол идэх бүртээ төлчихөд юу нь болохгүй гэлээ. Үгүй ээ, болно л доо. Гэхдээ нэгмөсөн төлчих нь чамд л ашигтай гээд. Ёстой нойтон хамуу. Яагаад? гэв. Чи дөнгөж саяхан гэрээсээ гарсан тул мөнгө барьж сураагүй байж болно. Тэгэхээр чи хамаг мөнгөө шоунд үрээд, эсвэл дээрэмдүүлчихвэл яана. Тэгвэл хоолны мөнгөгүй болчихно шүү дээ гэдэг байгаа. Би нэгд, мөнгө барьж сурсан, хоёрт, шоунд бүгдийг нь үрэхгүйгээ мэднэ, гуравт банкинд мөнгөө хадгалуулдаг, дөрөвт, би хар бүстэй, тавт, чи миний цагийг хулгайлаад байна, одоохон зайлахгүй бол шүүхэд нэхэмжлэл өгнө, өмгөөлөгчөө дуудлаа гэв. Нөгөө хүүхэн ч элдэв юм хэлсэнгүй алга болов. Америк юм хойно доо, өмгөөлөгчөөс айлгүй дээ. Гэвч Америкт бас над шиг хорь нэлээд гарсан хойно сургуульд очих бус харин 16-17-той, бараг л жолооны үнэмлэх аваагүй шахам нялхас сургуульд ордог тул бас зарим хүнд хэрэгтэй л үйлчилгээ мэт санагдав.

Тэтгэвэрт гарч байгаа хүн насны ажил амьдралын туршлага хуримтлуулна. Монголын төр ийм иргэнээ тийм нялхас адил үздэг нь хачирхалтай.

Аливаа даатгалын бизнес ашигтай байхыг бодно. Даатгаж буй үзэгдлийнхээ магадлалын тооцоон дээр үндэслэнэ. Тэтгэврийн даатгал /манай нийгмийн даатгал гэгч яг л ийм төрлийн бизнес/ бол шимтгэлээр хурааж авсан мөнгөн хуримтлалыг сар болгон төлөх тохиолдолд дундаж наслалт гэдэг юмыг заавал тооцно. Иргэнээс хурааж авсан мөнгийг нь дундаж наслалт их өндөр болбол хурааснаасаа илүүг төр төлөх болж алдана биз дээ. Тэгэхээр монголын төрд иргэнийхээ дундаж наслалтыг уртасгах ямар эдийн засгийн сонирхол байх вэ дээ?
Тийм уу, үгүй юу? Утаа мутаа, энэ тэр гээд амьдралыг нь аль болох хороохыг бодох нь түмэн зөв. Бас өнөө, маргааш гудманд нохой шиг буудуулчихгүй гэх баталгаа байхгүй. Хэзээ тэтгэвэрт гарч үр шимийг нь хүртэнэ. Бас нийгмийн даатгал төл гэнэ шүү. Яах гэж? Цэрэг форм өмсөн “нийгмийн даатгал мину” гэж дуулсан хүмүүсийг цалинжуулах гэж үү? 7 сарын 1-нээс хойш дүрэмт хувцас өмссөн хүн нэг л ёозгүй харагддаг болсныг ч хэлэх үү. Эсхүл тансаг ажлын байрыг бариулах гэж үү? Эсхүл аль нэг улс төрч даргаар очуулах гэж үү? Ёстой “Sorry”. Илүүдээ гарсан мөнгө алга. Мэнд амрын заяаг минь даатгаж чадахгүй л байна даа.

Я.Очирсүх
www.ochirsukh.blogspot.com

Chinese, Kazakh PMs agree to promote pragmatic cooperation

Written on Friday, October 31st, 2008 – 9:57 pm

2008-10-31 (Beijing Time) Xinhua English

ASTANA, Oct. 31 (Xinhua) — Chinese Premier Wen Jiabao and his Kazakh counterpart Karim Masimov agreed to promote pragmatic cooperation during a meeting here Friday.

Bilateral relations have developed rapidly since the establishment of diplomatic ties between the two countries 16 years ago, with mutual trust and bilateral cooperation being enhanced each day, Wen said.

The two countries have understood and supported each other on major issues of common concern and coordinated closely in regional and international organizations, the Chinese premier noted.

Wen expressed gratitude to the Kazakh side for its support for the Beijing Olympics as well as the rescue and relief efforts in the wake of the devastating earthquake which hit southwest China in May.

He stressed that China considers Kazakhstan as an important cooperation partner in the Central Asian region and will enhance friendly contacts with the country and further pragmatic cooperation in various fields so as to push forward the sustained development of the strategic partnership between the two countries.

During the meeting, Wen raised three proposals on bilateral cooperation in trade and economy.

First, the two countries should intensify energy cooperation and ensure the completion of the China-Kazakhstan gas pipeline and the second phase of oil pipeline by the end of 2009.

Second, the two sides should strengthen cooperation in non-resources fields and improve trade structure. China encourages its enterprises to engage in Kazakhstan’s power plant construction and automobile manufacture. Efforts should also be made to promote cooperation in agriculture, finance, science and technology.

Third, cooperation at boundary ports needs to be enhanced. The two sides should speed up infrastructure construction and transportation network at these ports, optimize their operation and facilitate people’s travel and the flow of commodities.

The Chinese side highly values the utilization and protection of cross-border water resources and will take downstream countries’ interests into full consideration, Wen said.

China is willing to resolve related issues through consultation in line with the principles of mutual benefit and win-win solution, Wen added.

Masimov said Kazakhstan and China have always supported and coordinated with each other.

The leaders of the two countries maintain close contacts, which plays an important role in furthering bilateral ties, he said.

Kazakhstan gives high priority to its cooperation with China and is willing to join hands with China to implement cooperation programs, expand cooperation in non-resource areas such as electricity and infrastructure construction, and promote sustained growth of bilateral cooperation in trade and economy, he said.

Masimov also expressed his country’s willingness to co operate with China in monitoring and protecting cross-border waters.

After the meeting, the two leaders attended the signing ceremony of a series of cooperation documents. The two governments also issued a joint communique.

Wen arrived here Wednesday evening on a three-day official visit to Kazakhstan to attend the 7th prime ministers’ meeting of SCO member countries.

The SCO, a regional organization founded in June 2001, comprises China, Russia, Uzbekistan, Tajikistan, Kyrgyzstan and Kazakhstan, with Mongolia, India, Iran and Pakistan holding observer status.

ASTANA, Oct. 31 (Xinhua) — China and Kazakhstan agreed on Friday in a joint communique to set maintaining sustained growth of bilateral trade volume and promoting implementation of key cooperation programs as priorities of bilateral economic and trade cooperation.

To this end, the two countries decided to improve investment environment, work out new cooperation mode, optimize trade structure and strengthen economic and technological cooperation to facilitate companies of both countries, said the communique, which was issued during Chinese Premier Wen Jiabao’s visit to the Central Asian country. Full story

ASTANA, Oct. 31 (Xinhua) — China and Kazakhstan pledged to support economic and trade development in their border areas and accelerate the construction of an international cooperation center at the border city of Horgos, said a joint communique issued here Friday.

The communique was issued during Chinese Premier Wen Jiabao’s visit to Astana, the capital of Kazakhstan where he attended the 7th prime ministers’ meeting of the Shanghai Cooperation Organization (SCO) member countries on Thursday. Full story

ASTANA, Oct. 30 (Xinhua) — Chinese Premier Wen Jiabao made a four-point proposal on Thursday for enhancing the pragmatic cooperation among members of the Shanghai Cooperation Organization (SCO).

The premier made the proposal in an address to the 7th SCO prime ministers’ meeting in Astana, the capital of Kazakhstan. Full story

ASTANA, Oct. 30 (Xinhua) — Chinese Premier Wen Jiabao said here Thursday that China will further enhance its cooperation with Mongolia amid dramatically changing international situation and the current global financial crisis.

On the sidelines of the 7th prime ministers’ meeting of the Shanghai Cooperation Organization (SCO), the Chinese premier met with Sanj Bayar, prime minister of Mongolia, which is an SCO observer. Full story

MOSCOW, Oct. 29 (Xinhua) — China believes that a mulitipolar world is in the interest of the world people and is conducive to peace and development across the globe, Chinese Premier Wen Jiabao said here Wednesday.

In an interview with Russia’s Itar-Tass and Interfax news agencies, Wen said that people across the world need a peaceful, stable, secure and harmonious environment.

News Topics Related Posts :
Fish expert’s determination breeds success (Saturday, November 1st, 2008)
China’s 10th National Women’s Congress concludes (Saturday, November 1st, 2008)
FM : Chinese premier’s visits to Russia, Kazakhstan fruitful (Saturday, November 1st, 2008)
President Hu Jintao calls for more domestic needs to keep economic growth (Saturday, November 1st, 2008)
Premier Wen calls for implementation of Scientific Outlook on Development (Saturday, November 1st, 2008)
China’s tangerine industry endangered by fly rumor (Saturday, November 1st, 2008)
Chen Yunlin apologizes for tainted food (Saturday, November 1st, 2008)
Crane container in China plunges to ground, kills 11 (Saturday, November 1st, 2008)
Chen Yunlin apologizes for tainted food (Friday, October 31st, 2008)
Vice President urges rural reform, food safety (Friday, October 31st, 2008)
Top CPC anti-graft official vows to severely punish corruptionists (Friday, October 31st, 2008)
Chinese Premier back in Beijing after visiting Russia, Kazakhstan (Friday, October 31st, 2008)
Kazakh president meets Chinese premier on ties, financial crisis (Friday, October 31st, 2008)
Chinese journalist association condemns hush money acts (Friday, October 31st, 2008)
Rescue for the remaining Tibet snowstorm trapped underway (Friday, October 31st, 2008)
China’s environmental NGOs’ influence increases as total doubles in 3 years (Friday, October 31st, 2008)
Communist parties of China, Vietnam hold seminar on rural issues (Friday, October 31st, 2008)
China, Norway to strengthen cooperation on human rights (Friday, October 31st, 2008)
Snow plagued S Tibet in dire need of fuel, fodders (Friday, October 31st, 2008)
Russian tourist knife mugging victim out of danger in Beijing hospital (Friday, October 31st, 2008)

Hopes are 'worst October' signals worst is past

MARKET SNAPSHOT

U.S. presidential elections, key economic data on tap
By Nick Godt, MarketWatch
Last update: 12:01 a.m. EDT Nov. 1, 2008NEW YORK (MarketWatch) -- Investors will start the month of November in the hope that the worst is behind for stocks, with credit conditions showing continued signs of improvement as governments around the world intervene to support financial markets.
"We are seeing some easing of the credit crisis," said Paul Nolte, director of investments at Hinsdale Associate. "But we'll continue to have lousy economic numbers for at least the next three to six months, if not more, and earnings will be the same."
While the U.S. presidential elections on Tuesday are not seen as a major wildcard, a slew of mostly bad economic data will culminate with Friday's employment report, expected to show the economy lost 200,000 jobs in October.
"As for the elections, the market will appreciate a decisive victory -- if one candidate comes out strongly ahead, instead of making us stay up until three in the morning like we saw over the last few elections," Nolte said. "Anyway, economic policies taken by either candidate won't have any impact until the end of next year."
Bad month, good week
Strong gains over the past week have left market strategists hopeful that the market made a solid low earlier in October.
On Friday, The Dow Jones Industrial Average ( gained 144 points to finish at 9,325. The S&P 500 gained 14 points to 968, while the Nasdaq Composite climbed 22 points to 1,720.
The Dow rallied a whopping 11.3% for the week, even as it plunged 14.1% for the month, its worst October since the stock market crash of 1987. See The Month that Was.
The S&P posted a monthly decline of 16.9% -- its worst month since 1987, but a weekly gain of 10.5%. The Nasdaq slumped 17.7% in October, its worst month since 2001, but it rose 10.9% from last Friday's close.
"This is marking a real change in market behavior," said Ken Tower, market strategist at Quantitative Analysis Service. "It's not only the stock market rallying but [evidence that] the pressure is coming off of the money markets."
The London interbank offered rate, or Libor, for three-month dollar loans fell for a 15th consecutive day on Friday. And data released Thursday showed the commercial paper market, a crucial source of funding for corporations, grew for the first time in seven weeks.
The month of October had started with the Treasury almost failing to convince Congress to pass its $700 billion rescue plan for the financial system, after the collapse of Lehman Brothers accelerated the credit crisis and stocks tumbled around the world.
Help came in the form of global governmental injections of capital into major banks and financial institutions but it still took several weeks, and many rate cuts from central banks, including the Federal Reserve, for credit markets - and for stocks to start showing signs stabilization.
"It's safe to say that few market participants will mourn the end of October 2008, a month that will certainly find a prominent place in the financial market history books," said Doug Porter, senior analyst at BMO Capital Markets.
"But even with a spirited late-month rally, stocks around the world will be licking their October wounds for some time to come," he wrote in a note.
Market looks past bad numbers
With this in mind, the week's market gains came along with mostly dire data, signaling that the U.S. economy has already started to contract.
On Thursday, the Commerce Department estimated the U.S. economy contracted by 0.3%, the most since the end of the last recession in late 2001, as consumer spending declined at the fastest rate in 28 years. See full story.
"We've had a lot of negative economic surprises," Tower of Quantitative Analysis said. "Given the cautious nature of the recent market gains, I wouldn't recommend investors chase the market on the way up."
"We've had a sign that perhaps the worst of this might be behind us and we're in a period of stabilization now," he said. "But a bull market? I don't think so."
On Monday, investors will parse key data from the Institute for Supply Management's October index, which is expected at 41.5%, another confirmation that the manufacturing sector is in recession.
Auto sales data for October will also be released that day. General Motors is the worst performing stock of Dow's 30 components, having now fallen 24.9% year to date.
On Tuesday, factory orders for September will be released. Wednesday brings the ADP private-sector survey of the jobs market, along with the ISM's service-sector survey for October.
Weekly jobless claims data on Thursday will also be parsed for any clues about Friday's jobs report.
Earnings
With 327 of the S&P 500 companies having reported quarterly results, earnings so far are expected to have fallen 11.7% in the third quarter from the year earlier, according to Thomson Financial. At the start of the quarter, on July 1, expectations were for earnings to rise 12.7%.
"That's a combination of analysts cutting estimates and companies missing," said John Butters, an earnings analyst at Thomson.
Predictably, financials are the worst performers, with earnings in the sector down 94% year on year. Next in line is the consumer discretionary sector, where earnings are down 19%, mostly due to the likes of Ford and GM. The energy sector remains the best performer, with year-on-year earnings growth of 55%.
The fourth quarter will see much easier comparisons from the year earlier quarter, when financial companies had already started to post significant write-downs for their bad debts.
Earnings for the current quarter are expected to rise 28.8%, but without financials, the growth would only be of 0.5%.
And earnings expectations have also come down drastically from Oct.1, when analysts were looking for growth of 46.7% in the fourth quarter.
"Analysts are now cutting their estimates among a much wider array of sectors now, including energy, industrials, basic materials, techs and telecoms," Butters said.
While energy and materials stocks had provided the one pocket of strength for the early part of the year, expectations of a global economic recession have now sucked most of the air from record levels in commodities prices.
With the sell-off in commodities accelerating over the past month, crude-oil futures on the New York Mercantile Exchange tumbled 33% during October, marking their biggest monthly percentage drop since trading began in 1983.
On the upside, consumers can finally say they paid less at the pump than a year ago: Average retail prices fell 31% by the end of the month to $2.504 a gallon, or 14% lower than the same time last year, says AAA. See Futures Movers.

Nick Godt is a MarketWatch reporter based in New York.

Crude Oil loses 33% for the month

By Myra P. Saefong
Last update: 2:58 p.m. EDT Oct. 31, 2008
SAN FRANCISCO (MarketWatch) - Crude futures made a last minute turn higher Friday on the New York Mercantile Exchange. December crude finished at $67.81 per barrel, up $1.85, or 2.8%, after spending nearly all of the session trading lower. It finished 32.6% lower for the month, the biggest monthly loss on record. The move higher "looks like it started in the products," said Darin Newsom, a senior analyst at DTN. The market may have seen a "round of last minute end-of-the-month position squaring."

Reprinted from: http://www.marketwatch.com/news/story/crude-finishes-october-down-326/story.aspx?guid=%7b2F17BF4E-D0E9-48E8-8F19-8EDA44B22E34%7d&siteid=bnbt&print=true&dist=printMidSection

Санхүүгийн зуднаас мэнд гарах жор

Дэлхий бөөрөнхий биш эргээд хавтгай болов. Хаа холын Америкээс эхэлсэн санхүүгийн хямрал хормын төдийд хаяанд буулаа.

Уг нь анхааруулж, хэлж, сануулж л байсан Сонгууль, үймээн, цагдалт, хэлмэгдэл, бас түүнийг цайруулах наадам, Олимп гэсээр олсон жаахныгаа үрэн таран хийв.

Одоо яах вэ? Модоо барихаасаа өмнө нэгийг бодно байгаа. 92-оны бор давснаас өөр юмгүй лангууг дахин хармааргүй л байна. Энэ хямралын маньд тусах эерэг сөрөг үр дагавар хийгээд хэн юу хийвэл зохиолтойн талаар ний нууцгүй ярилцая.
Эм гашуун ч анагаах увдистай. Болгооно уу.

Сөрөг үр дагавар:
• (Алт-?), зэс, ноолуур зэрэг гол нэр төрлийн экспортын үнийн уналт
• Гадаадад ажиллаж амьдрагчдын нутаг руугаа хийдэг шилжүүлэг буурах
• Төлбөрийн тэнцэл хүндрэх
• Төсөв хүндрэх
• Хувийн хэвшлийн орлого буурах, зарим нь хаалгаа барих
• Ажилгүйдэл нэмэгдэх

Эерэг үр дагавар:
• Уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнийн хөөрөгдлөөс улбаатай “хэрүүлийн алим” багасч, улс төр, эдийн засгийн эрүүл бүтэц бий болох нөхцөл бүрдэх
• ‘Эрдэс баялгийн хараал’-аас танагтай салсны баяр!
• Голлох импорт болох түлш, шатахууны үнэ буурах
• Импортын инфляци багасах
• Хичнээн хмравч дэлхийд №1 хэвээр байгаа АНУ-аас технологи, ажиллах хүчин авахад дөхөм хямд болно
• Сайн ажиллаж чадвал бусад улсаас гарсан хөрөнгийн урсгалын өчүүхэн ч болов /гэхдээ Монголдоо хангалттай, мэдээж хэрэг алуурчин хулгайч нараасаа салж чадвал ш дээ/ хэсгийг татаж чадах бололцоо байна

Хэн юу хийх вэ?

Улсын Их Хурал (MCS Holding-ийн Их Хурал уу, Монгол улсын Их Хурал уу гэдгээ ядаж өөрснөө тодруулж авах)• Банкны дансны нууцлалыг шуурхай нэвтрүүлэх хууль батлах /монголчуулын Швейцарын банкуудад байгаа мөнгө нутагтаа буцаж ирнэ дээ/
• Сонгуулийн цэвэр пропорциональ системд яаралтай шилжих /төсөв эрүүлших улс төрийн нэн тэргүүний урьдчилсан нөхцөл/
• УИХ, орон нутгийн сонгуулийг нэг дор, нэг мөр явуулдаг болох
• Улс төрийн намын тухай хуулинд “801-ээс дээш гишүүнтэй байх” гэснийг “800-аас доош гишүүнтэй байх” гэж өөрчилж, 800-аас дээш байхыг үндсэн хуулиар хорих
• Нам, сонгуулийн санхүүжилтийн механизмыг ил тод, нээлттэй болгох /мөн нэг нам, нэг нэр дэвшигчид олгох хандивын дээд хэмжээг ардчилсан орны жишгээр тогтоох/
• Эдийн засгийн эрх чөлөөний индексийг ахиулж, хууль ёсоор орлого олох боломжийг нээж өгөх цаг нь болсон юм биш үү?
• Эрх зүйн салбарт яаралтай шинэчлэл хийж: орон нутгийн ерөнхий шүүгч, цагдаагийн дарга нарыг ард нийтээр сонгодог сонгуульт албан тушаал болгох /Гүржийн туршлага/
• Төсвийн зарлагыг ДНБ-ний 20-иас үл хэтрүүлэх явдлыг хуулчилах
• Илүү гарсан төсвийн орлогыг Монголбанкинд тусгай данс нээн /Аляскийн байнгын сан, Чилийн зэсийн тогтворжуулалтын сангийн жишгээр/ дуртай үедээ зардаг зарцуулалтын данс биш, харин цаг хэцүүдсэн үеээр ашиглах байнгын хуримтлалын данс болгох. “Монгол улсыг хөгжүүлэх сан”-ийн үлдэгдлийг түүн рүү шилжүүлэх
• Газар хувьчлалын асуудлыг гүйцээх: “байрны эзэн” биш “газрын эзэд” бий болгох
• Ашигт малтмалын хуулийг олон улсны жишигт нийцүүлэх
• Гэнэтийн ашгийн татварыг /ялангуяа алтны хувьд/ хүчингүй болгох
• Байгалийн нөөц ашигласны татвар /роялти/-ыг нэмэгдүүлэх
• НӨТ-ийн хувь хэмжээг бууруулах
• Уул уурхайн ашиглалтын өмнө ашиглаж дууссаны дараа нөхөн сэргээлт хийх нэгдсэн төлбөрийг нэгмөсөн татах татварын шинэ хууль батлах
• Монголбанкийн дотоодын зах зээл дээрээс алт худалдаж авахыг хориглох
• Ерөнхий сайдын гадаад /ялангуяа ойрын хөрш улсад/ айлчлал, жуулчлалын томилолт олгох эрхийг өөртөө авах
• Монголбанкны ерөнхийлөгчөөр хувьдаа банк санхүүгийн байгууллагатай, /зээлийн хүүг өндөр байргах/ эрх ашгийн зөрчилтэй хүнийг сонгохгүй байх

Засгийн газар

 ОУВС-нд хадаг барьж уучлал гуйн оройтойгүй дээр нь үлдээх
• Дэлхийн банк санхүүгийн хямралд өртсөн хөгжиж буй орныг орхихгүй гэсэн дуун дээр эртхэн очих /мань мэт 200 улс байгаа/
• Хадгаламж /харилцах/-ийн даатгалын тогтолцоог Монголбанкны хамт яаралтай боловсруулж хэрэгжүүлэх /2000 онд ярьж байсан асуудал/
• Хувийн хөрөнгө оруулагчийн мөнгөөрөө бүтээн байгуулалтын төсөл хэрэгжүүлье гэвэл бушуухан зөвшөөрөх /ядаж авилга нэхээд шилийг нь харахгүй байх/
• Эдийн засгийн шинэ салбар /аялал жуулчлал, цахим худалдаа/ бий болгох татварын таатай нөхцлийг бүрдүүлэх. Энэ талаар сангийн дэд сайд энэ хавар дуугарсныг Батцэрэг маань Баттүрүүч болчихлоо гэж биш харин хэрхэн хэрэгжүүлэхийг бодох,
• Нийгмийн салбар /эрүүл мэнд, боловсрол/-ыг яаралтай хувьчлах,
• Эдийн засаг дах аливаа оролцоог болих: Элдэв төрлийн хөтөлбөр санаачлахгүй тэсэх. Нэгэнт эхэлчихсэнээс өөр бүх төсвийн хөрөнгө оруулалтын төслийг зогсоох.
• Төсвийн нарийн хэмнэлтийн горимд орох, төрийн байгууллагад цомхотгол хийх
• Цагдаагийн өнөөгийн бие бүрэлдэхүүнийг татан буулгах үүднээс нөхөн олговор төлөх механизмыг боловсруулж, алгуурлалгүй авч хэрэгжүүлэх,
• Барууны хэв загварын иргэндээ үйлчлэх шинэ цагдаагийн албыг байгуулах,
• Ерөнхий сайд + 9 сайд гэсэн аравтын зарчмаар танхимаа бүрдүүлэх:
• Байгаль орчны сайдад таслах эрхтэй Шадар сайдын эрхийг давхар олгох
• Хөрөнгийн биржийг хувийн мэдэл /ХАҮйлдвэрийн Танхим ч юм уу/-д шилжүүлэх
• Засгийн Газрын олон агентлагуудын хэрэгтэй хэрэггүйг ялгаж салгаж холбогдох хуулинд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төслийг боловсруулж, цөөлөх, төрийн ихэнх үйлчилгээг төрийн бус байгууллагад шилжүүлэх
• “Атрын III аян” гэгчийн талаар: нэгэнт матрын 3-р паян болсон тул чимээгүй орхиж харин усалгаанд хэмнэлттэй, чулуун хучлагатай гм манай мэтийн хуурай уур амьсгалтай газар тохирох тариалангийн технологийг оруулж ирж нэвтрүүлэх тал дээр судалгаа хийх үүргийг өөрийн санхүүжүүлдэг ЭШХ-үүдэд өгөх.
• Ажлын 6 хоногт төрийн байгууллагуудыг шилжүүлэх

Монголбанк
• Банкны дансны нууцлалыг шуурхай нэвтрүүлэх хууль УИХ-д өргөн барих замаар Швейцар лугаа улс болох мөрөөдлйиг нэг биелүүлэх
• Хадгаламж /харилцах/-ийн доод хэмжээний даатгалын тогтолцоог яаралтай боловсруулж хэрэгжүүлэх /2000 оноос ярьсан асуудал/
• Алтны арилжааны бизнесээс “гарах” бодлого боловсруулж, УИХ-д өргөн барих
• Ингэснээр инфляцитай тэмцэх тал дээрээ санаа шулуудах
• Зээлийн бодит хүүг бууруулах /хямралаар АНУ болон бусад улсын төв банк хүүгээ бууруулж банкууддаа зээл илүү өгөх болсныг судлах, болж өгвөл хэрэгжүүлэх/
• Монголын бизнесмен хөөрхий жилийн нэг оронтой тооны хүүтэй зээл авч үзэг.

Улаанбаатар хотын захирагч.
Оюутнуудад мөнгө өгч орсон цасыг мөс болтол хүлээлгүй шөнөд нь арилгуулж сурвал сонгуулийн булхайг чинь уучильё. Олон хүн гэмтэлд хэвтэхгүй. Оюутан ч өлсөхгүй.

Улс төрийн намууд:
• Сонгуульд өгсөн “эх орны хишиг”, “эрдэнийн хувь” гм эрүүл бус хөтөлбөр амлалтаас зоригтой татгалзах /дэлхийн хямралд тохоод бултахгүй юу даа/
• Ерөнхий сайдад өрнөдөд боловсорсон эдийн засагчийг томилж байх
• Ерөнхийд яавчиг Орост дээр нь бас Оросын хууль үзэж байсан хүн нэр дэвшүүлэхгүй байх
• Халхын ноёд чуулж байгаад сайн дураараа шийд гарган Автономит эрхээ устган Думдад улсын ерөнхийлөгс Да Жунтангийн патээранд Богд хаанаа наймантаа мөргүүлдэн Чэн И-гийн 64 зүйл гэгчид гарын үсэг зуран 1911 онд байлдан олсон тусгаар тогтнолоо амжилттай арилжсаны 100 жилийн ой дөхөж байгааг санаж явах
• Сангийн сайдад дөрвөн аргын тоотой хүн дахин гаргахгүй байх
• Бүр зодоон нүдээнд хүрэх гээд байвал сайхан интернет гэдэг юмаар зарлаж байгаад АНУ-аас ерөнхий сайд, сангийн сайд хөлслөөд авч ирээд тавьчих (Миний л мэдэх 1996 онд Грекийн төв банкны ерөнхийлөгчийг яг л ингэж томилсон дог).

o МАНХ ("Монголын Алуурчин Хулгайч Нар" гэх нь бий):
 Хадгаламж зээлийн хоршооны хохирлыг намынхаа данснаас төлөх
 1937 оны оны их хэлмэгдүүллийн нөхөн олговрын төр /татвар төлөгч/-ийн мөнгийг намынхаа данснаас төсөвт төлж бараглдуулах
 7 сарын 1-ний хохирлыг намынхаа данснаас барагдуулах
 Чадахгүй бол татан буух (Дахин байгуулахаа 7 хэмжиж нэг огтлох)

o Ардчилсан Нам:
 Ордны хов жив, үгсэн хор хутгах, гараа цусдсан улстай нам нийлж, сэм хуйвалдахаа “улс төр” гэж үл ойлгох. Үзэлдээ үнэнч бай.
 Цус сэлбэ. МАХН-ыг хуулиар хориглох, чадахгүй бол татан буух /Монголд хоёрдахь коммунист нам хэрэггүй. Нэгийгээ яая гэж байна/

Иргэд
• Эзэрхэг төрийг бий болгохгүй байх
• Иргэн төрөө сонгож, татвараар угжиж буй тул хөлсний боолоо өөрийн эзэн болгох эсэхээ сайн боох
• Хужаа Coca-cola уухаа болж, Эм Си Эс Cola-гаа уу
• Хөрөнгийн бирж гэдэг газраар нэг орж үзэх
• Мөнгөө гудсан доороосоо гаргаж, банкинд хадгалах
• “Нинжа”-даж олсон алтаа Монголынхоо банкинд зарах
• Гэрээ зараад цагаан сар хийхгүй байх, зээл мөд олдохгүй
• Гэрлээ унтраалгүй орхилгүй, хэмнэлтийн горимд орох

Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим

• Хөрөнгийн биржийг төр засгаас салгах
• Гишүүн компаниудаа биржээр орж гардаг болгох /хуучнаар “Элдэв-Очир” кинотеатр гэвэл андахгүй/
• Ноолуурын бирж байгуулах ажлыг тэргүүлэх

Ноолуур эрхлэгчид /Ноолуурын бирж яаралтай байгуулж, үнэ ханшийн эрдслээс сэргийлэх аргыг сурах/

Нийтийн хоолны газрууд
• Байгаа нь энэ гэж хужаа Coca-cola тулган шахахаа болж, Эм Си Эс Coca-cola-гаа цэсэндээ оруулж, залхууралгүй татаж авдаг болох
• Цианидтай төмс, мөнгөн устай махаар хоол хийхгүй байх

Нефьт импортлогч компаниуд
• Англи, араб хэлтэй маркетингийн менежер болон санхүүгийн дериватив /үнийн эрсдлээс хамгаалах арга чарга мэддэг/ мэргэжилтнүүдийг ажилд авах
• Ингэснээр татан авалтын зах зээлээ төрөлжүүлж, нефтийн үнэ дахин өсөхөд “Роснефть” гэдэг дуугаа мартсан байх
• Бөөнөөр болон ганц нэгээрээ ганцхан улсаас, тэр дотроо гацхан үйлдьэр дээр очиж овоорон нэгэндээ шавар хаахыг зогсоох
• Үнэ буурсны баярт бялхахгүй бол сайнсан. Үнийг дахиад тавиад туучихгүйн тулд санхүүчдээс зөвлөлгөө аван “Коол опшин” худалдаж авах гэж бий дээ, уг нь.

Алтны компаниуд
• Нөхөн сэргээлтээ нэхэл дагуулгүй хийх
• Алтнаас олсоноо өөр бизнест оруулж эрсдлийг тараан байршуулах, үлдсэнийг нь шоудаж үрэлгүй хавдартай өвчтөнд сан байгуулж хандивлах. Хүнд өгөх хайран бол өөрийгөө хавдар тусахаар эмчлүүлэх санг дансанд нээж банкинд хадгалах
• Үнийн эрсдлийн даатгалыг Монголбанкны ерөнхийлөгчөөс өөр хүнээр хийлгэх

Я.Очирсүх
www.ochirsukh.blogspot.com

Also Printed on http://www.zuuniimedee.mn/modules.php?name=News&file=article&sid=6106
Zuunii medee No ... (....) 2008.11.19 Lhagva garag
Zuunii medee No 283 (3043) 2008.11.26 Lhagva garag

ЧИЛИ НҮҮЖ, БИД БУУРИНДАА ЭРГЭВ.

Миний эх орон зэс эрдэнийн билээ
(П.Бадарч)

Сайныг дагавал сарны гэрэл
Мууг дагавал могойн хорлол.
(Монгол ардын зүйр цэцэн үг)

II Ертөнц: Эзэнт гүрнүүд ба шинэ глобаль орчин дахь тэдний нөлөө гэсэн ном үзлээ. Монголд хамаатай байж мэдэх. Учир нь бид морин нүүдлээр явах, сэтгэх дуртай. Давах, алгасах, тойрох, нүүгээд зайлах зэрэг нүүдэлчин гены ажил. Капитализмыг нэг алгасаж үзсэн. (Морьтой харайж гарч буй уран зураг бий. Зураачид төрийн шагнал өгсөн.) Одоо Англи Америктай л зиндаархана. 90-ээд онд Америк туслаагүй бол картын барааны эдийн засгаасаа салаа ч үү үгүй ч үү. Алт зэсний үнийн хөөрч, жаал зоос цуглуулаа. Ишиг эвэр ургаад эхээ мөргөв. Америкаа ад шоо үзнэ. Авилгал өгдөггүй гэж. Олсноо булаалдана.
Сонгууль, булхай, үймээн, залхаан цээрлүүлэл, бас түүнээ цайруулах найр наадамд (хүний нутгийн Олимпод хүртэл) зараад дуусав. Ядуу дорой гэж хэлүүлэх дургүй. Америк ‘Монгол-хамаг ядуу 10 орны нэг. Гуйлгачин сэтгэхүйтэй’ гэхэд уур хүрч, уушиг савсайв. Үнэн болохоор. Африкт маниас тэнхлүүн улс олон болж. Африкийн дундажд л явна. Ядуу бол ядуу. Авилгыг төрийн үндсэн үүрэг гэж үзнэ. Гуйлгачин гэвэл тийм. Дарангуйлал гэвэл үгүй гэх газаргүй. Үймээн самуунгүй гэвэл худал. Дайнгүй бол аз. Хөгжиж буй орон гэж өөрийгээ өхөөрдөв. Өрнийхэн бол III ертөнц гэнэ. I ертөнцөд хүрэх мөрөөдөл харин бий. Мөрөөдөхөд мөнгө төлөхгүй учир. Дээр ‘алгасчихсан’ капитализм гэгч нь дотроо I, II бүр III ертөнцтэй аж. Гурваас нэг рүү шууд орох? Мориор харайлгаад барахгүй дээ. Юмыг яаж мэдэх, хоёроос нэгрүү орж байгаа улсыг сонирхов. Дээрх ном яг энэ тухай. Зохиогч Параг Кханна. (зэсийн зах зээлд) маний өрсөлдөгч Чилиийг I ертөнцийн хөгжилтэй орон болох мэргэ төлөг тавьж. Атаач монгол болохоор сониуч зан гозойв.

Зэс эрдэнийн орон-Чили. Хорвоогийн нөгөө өнцөгт орших алс газар. Дэлхийд зэсийн үнийг тогтоох хэмжээний нөөц, олборлолтын хүчин чадалтай. Улаанбаатараас Бээжингээр дамжин Токиод хоноглоод АНУ-ын Вашингтон ороод, тэндээсээ Майамид нэг буугаад шөнөжин нисэж гэмээн арай гэж нэг очиж билээ. Ёстой газрын мухар гэмээр. Манийг бас тэгвэл уурлах хэрэггүй. Тээр жил Ц.Даваасүрэн (энэ жил УИХ-д сонгогдсон) гишүүний хамт Зэсийн тогтворжуулалтын сан зэрэг тэргүүн туршлага судлахаар явсан нь тэр.Авууштай санаа захаас аваад л. Нутаг дэвсгэрээр манайхаас 2 дахин бага. 16,5 сая хүн амтай. Сангийн яам нь манай яамнаас 3 дахин бага орон тоотой. Сайд нь машин унахгүй, парламент рүүгээ явган гүйчихнэ. Дундаж наслалт 77,15. Нэг хүнд ногдох ДНБ 14,3 мян.ам.доллар. Гол нь зэсийн үнийн эрсдлээсээ байнгын ‘Зэсийн тогтворжуулалтын сан’-гаар хамгаалж ирсэн баян туршлагатай. Ирээд алт зэс болон ноолуур гэгч түүхий эдийн үнийн эрсдлээс хамгаалах хөтөлбөрийг Дэлхийн банкны санхүүгийн секторын хөтөлбөрт зээлийн нөхцөл болгож Монголын талаас саналаараа нэмж оруулж өгсний учир энэ. Удалгүй сонгуультай золгож би ажлаа өгсөн. Даваасүрэн гишүүн маань л одоо нэг батална байх гэж найдна. Хэдэн жилийн дараа болохыг бурхан ч мэдэхгүй дараагийн үнийн өсөлтийг ядаж өнгөрөөлгүй барьж авья л даа.

Альендэ, Пиночет ба Эрдэнэт. Хэдий алс ч Монголын эдийн засгийн нэн шинэ түүх, цаашдын хандлага Чили оронтой салшгүй холбоотой. Зэснээс болж тэр. Зэс бол хүнд болон машин үйлдвэрийн үндсэн түүхий эд. Зэвсгийн ч тэр. Оросууд 30-аад онд манай 700 гаруй сум хийдийн зэс дээврийг бурхан шүтээний хамт хуу хамаад /Эрх чөлөө тусгаар тогтнолын билэг тэмдэг наян тохой Майдар бурхныг ч үлдээгээгүй/ тарчиг эдийн засагтаа нэмэрлээ биз. Түүгээр хийсэн буу сумаар 1937 онд Хэнтий аймгийн Дадал сумын харьяат Е.Тэмүүжиний Боржгино овогтныг хүйс тэмтэрч, Монгол төрийн эсрэг геноцид хийсэн ч байх.
Эдийн засгийн утгаараа машины үйлдвэр оролдовч, чанар үзэмж, эдэлгээ гээд Өрнөдийг гүйцэх нь өнгөрсөн Орос бол маний л адил газрын баялгаа түүхий чигээр нь гаргаж амь зуудаг улс. Орос машиныг мань хүртэл голоод унахгүй.Иймд, Орос уг нь маний өрсөлдөгч мөн. Урьд ч тийм байсан, одоо ч хэвээр. Манайхан л “ах” гээд хушуу дэвсэх нь хачирхалтай. Хорь хүрээгүй гэмээр хүү ТВ-ээр “орос ах” гэж ярихаар бүүр сонин. Орос цэрэг гараад 19 жил болж байхад яаж яваад ах дүү болчихдог? 70-80-аад оны сүргийн бэлчээр, хотын гудмаар орос цэрэг, офицер байлдааны дугаартай (дугааргүй гэсэн үг, яг нөгөө 7 сарын 1-ний шөнө хурц гэрэл тусгаж буудсан машин олддоггүйн адил) 69-өө унаж, гайгүй хүүхэн эзгүй газар таарвал шууд чихэн оруулж хүчирхийлж хаяад явдаг байсан. Нэг тийм байдлаар олдсон ахтай юм байлгүй, хөөрхий гэж бодохоос.
Эрдэнэтийн овоонд зэс эрдэнэ байна гэж анх Чехийн геологичид 60-аад онд нээсэн гэдэг. Харин Орос “ах” маань харин юу ч байхгүй гэж гүрийв. Чехүүд ч тэгсгээд дуугүй болсон. Учир нь Оросууд Чилиэс зэсээ авдаг байж. 1973 онд бил үү Чилид төрийн эргэлт гарч, Зөвлөлт Оросын утсан хүүхэлдэй Сальвадор Альендэ-гийн засаг уналаа. Шинэ дарангуйлагч Пиночет Оросоос холдож АНУ-ыг бараадав. Хаан хүн дөрвөн хар нүгэлтэй ч дөрвөн цагаан буян хийх ёстой нь үлгэр. Орост зэс амин хэрэгтэй байв. Эрдэнэтийн Овоог гэнэт санаж, үүцэлж нөөшилсөн махаа гаргаж байгаа “ах” мэт идэж эхлэв. Дэлхийн зах зээлийн үнээс 3, 4 бүр 5 дахин бага үнээр авна. Цагаан морин жилийн ардчилсан хувьсгалын дараа л нэг ямархуу “ах” байсан нь илэрч, мань гомдов. “Курица - не птица, Монголия - не заграница” (Тахиа шувуу биш, Монгол-гадаад биш) гэдэг үг энэ үед л гарсан биз.

Чилийн Гадаад хэргийн сайд А.Фокслийн яриа. Чилийн тухайд эргэн дурсахуйд дээрх номонд бас ирээдүйн энэ орчлонд гурван их гүрэн ноёрхлын төлөө үзнэ–АНУ, Европын Холбоо болон Хятад. (Үгийн далиманд, Оросын сураг чимээ ч тасрав. Ерөнхий сайд маань сая НьюЙорк орж Оросоос өөр улс гүрэн байдгийг үзээ байлгүй) Энэ гурван хэт их гүрний алийг илүү нөлөөтэй болгох, ерөөс ямар шиг глобаль дэг журам тогтох тал дээр II ертөнц бас шийдэлцэх бололтой. Параг Кханнагийн үзэж байгаачлан, II ертөнцөд 100 орчим улс орон багтаж буй. Энэ бүх улс орон улс төр эдийн засаг нийгмийн ямагт хөрвөж өөрчлөгдөж буй орчинд хөгжих дэвжихийг эрэлхийлнэ. Мэдээж хэрэг олон туйлтай болж буй энэ орчлонд зарим боломж бололцооны цонх нэг нээгдэж, хаагдаж явна.
(Монголын хувьд алт зэсний үнийн өсөлтийн үүлэн чөлөөний нар шиг боломжоо тавиад туусан нь ойлгомжтой боллоо. Дэлхийн эдийн засагт хүртэл өвөл зун гэж болдог, заримдаа бүр зудтай өвөл тохиодгийг жилийн дөрвөн улиралд ажралгүй зохицдог нүүдэлчин түмний доожоогүй удам ухаарсангүй. Гэвч амьдрал тэмцэл мөнх. Даагаа нэхэх учраа олох нь чухал) Яг ингэхийн тулд АНУ, Европ ба Хятад гэсэн ертөнцийн гурван туйлт ирээдүйн ертөнцөд улс төр, эдийн засаг, соёлын хэлхээ холбоогоо нягтрах гадаад бодлого барьж, хоёр дугаар ертөнцийн 100 орон эрвийх дэрвийхээрээ үзэж байна. Энд бас Хятад нөгөө хоёр /АНУ, Европ/-ынхоо дотоодод байр сууриа суулгаж байгааг анзааралгүй орхиж боломгүй. Чили гэхэд л Латин Америктаа Хятадын давуу эрхтэй түнш болох зорилго тавьж байна. Саяхан ерөнхийлөгч Барчелет нь Хятадад чухам ийм зорилгоор айлчилсан билээ. Тэдний хувьд ч болж л байна л даа.

Чилийн шинэ сорил-давааны цаана даваа. Саяхан II ертөнцийн орныг бүхэлд нь ‘дундаж орлотой бүлэг’ гэсэн ангилалд оруулж Дэлхийн банк судалгаа хийсэн байна. Үүнд сүүлийн 20-30 жилд Японы араас Испани, Португали, Солонгос, Сингапур болон Тайван зэрэг улс II ертөнцөөс I ертөнцөд анги дэвшиж, шилжилтийг дуусгасан гэж дүгнэлээ. Бас тэднийг сүүл даран нэхэж яваа Малайз, Таиланд ба Чилийг ч цохон тэмдэглэсэн банйа. Бүгд даяршиж буй хавтгай дэлхийд оршиж байгаа. Тэгэхээр, тухайлсан нэг орны хувьд эдийн засгийн өсөлтийн хурд, чадамж бол экспортых нь бүтэц, өсөлтөөс нь шууд хамаарна. Чилийн хувьд экспортын 85% уламжлалт зах зээлд зориулсан “хуучин” бараа, 10% нь түүндээ шинэ зах зээл олсноос, гээд 5% экспортын шинэ нэр төрөл бий болгосон шинэ технологийн бараа эзэлж байна гэсэн нь чиличүүлд чамлалттай байна.

Эдийн засгийн өсөлтийн нэгэнт хүрсэн хурдаа хадгалдах, хурдатгахын тулд Чилийн төр
мэдлэгт суурилсан эдийн засгийн бүтцэд шилжихийг тэргүүн зорилт болгож байна. Энэ бол иргэнийхээ авьяас чадвар, хүний нөөц капиталыг чухалчлан дайчилж, олон улсын зах зээлд өрсөлдөх шинэ чадварыг бий болгоно гэж үзнэ. Монгол мэт булчин шөрмөсийг шүтсэн биш, харин тархи оюуны хөдөлмөрийг илүүтэй үнэлнэ гэсэн үг.
Монгол залуус бөх болно гэж биш харин судлаач, эрдэмтэн болно гэж мөрөөдөx цагт улс орон өсөж өндийх. Төр ийм бодлого барьж болдог юм байна!
Ажиллах хүчний бэлтгэл, боловсролын чанар хамгаас чухал. “Манай сургуулиуд уул уурхайн технологиор ч, эдийн засгийн онолоор ч АНУ-ын түвшинд хүрсэн. Танайх оюутнаа манайд сурга” гэж 1999 онд чили профессор бардам хэлж байсныг санах юу бил ээ? Хэдий тийм ч, Зүүн Азийн түргэн хөгжиж буй улс орноос боловсролын чанарын индескээр 30% хоцорч яваа, яг мэдлэгт тулгуурласан эдийн засагт ажиллах чадвартай мэргэжилтэн чилийн их сургууль төгсөгчдийн 5-хан хувь байна гэж өөрсдийгээ чамлана. Бас хурцална. Монгол боловсрол гэхээр хоосон ходоодны хоржигноон сонсоно. Бас түүнийг үнэгүй дүүргэсэнгүйд шүд хавирах хорслын чахраан... Солонгосын хөдөлмөрийн захыг дээд боловсролын дипломтой хар ажилчнаар хангах үүрэг авсан мэт. Ямар үйлийн үрээр тэр вэ?

Мэдлэг шүтсэн нийгмийн гадаад бодлого. Гол асуудал - боловсролын чанар. [Монгол төр засаг сургууль боловсрол гэхээр барилгынх нь тендерийг хэн авах дээр үзэлцэнэ.] Чилийн төр боловсролын чанар шинэчлэл ярина. Үүнийг хамаг чухалд тооцно. Үр дүн гартал хэдэн сонгуульт хугацаа орох ч гэлээ.
I ертөнцөд дэвшсэн орны туршлага үзнэ. Тэр нь [Орос шиг өөрөө хандив тусламж авсаар яваа оронтой биш] хамгийн хөгжилтэй улс оронд хүн хүчнээ олноор явуулж сургасан байна. Чили баруунд суралцах Засгийн газрын тэтгэлэгт оюутны тоог 80%-иар нэмэхээр шийдлээ. Хөдөөгийн их сургууль төгссөн эсхүл орлоготой багатай оюутныг гадаадад докторантурт хамруулахыг ээлжит зорилт болгов. Үүнийг Чилийн Гадаад хэргийн яам АНУ-ын Төрийн департамент /Америкийн гадаад яам/-тай хамтран хоёр орны харилцааны тэргүүлэх чиглэл болгох асуудал тавьж. [Монголын гадаад бодлого гэвэл хоцрогдсон атлаа амбицаа тавиагүй нөгөө бүдүүлэг Оростоо цөмийн зэвсгийн түүхий эд-уран нийлүүлэх тухай л шив дээ. Эсэргүүцвэл буудчих тул Энх тайвны гудмаар нэг гаслаан орилоон.]

Бөмбөрцгийн нөгөө өнцөгт чиличүүл бас гаслана. Өрнөдөд явуулсан оюутны тоогоор /мэдээж хүн амдаа жишсэн тоогоор/ чиличүүл Өмнөд Солонгос, Тайванийн 10%-тай л байна, бүр Австрали, Шинэ Зелландаас ч 50% доогуур байна гэж гаслана. Газар газрын гаслан хүртэл өөр...

Энэ бол дэлхийн шилдэг их сургуулиудад явуулах чили залуусыг тоог хэдэн зуу, хэдэн мянга дахин нэмэгдүүлэх шаардлага байна гэсэн үг гэж Гадаад хэргийн сайд Александро Фоксли учирлана. Ерөнхийлөгч Бачелетийн Гордон Браунтай ярьсан гол сэдэв. Их Британи ч энэ бодлогыг нь дэмжихээр болов. Харин Орост уран нийлүүлэх Монголын гадаад бодлогыг дэмжих бол уу, яах бол?

Мэдлэгт суурилсан эдийн засагт шилжихийг түргэтгэх бас нэг арга байна. Энэ бол их сургууль, эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгүүдийн шууд харилцаа солилцоо бас газар дэлхий өөр өнцөгт байдаг ч хамтрагч шинэ технологийн компаниуд хэлхээ холбоогоо өргөтгөхийг хөнгөвчлөн түргэтгэж өөр өөр газар улсад байгаа ажлын туршлага, шинэ санаа технологийг хослуулан хамтатгах асуудал. Иймд,
гадаад бодлогын өөр нэг гол чиглэл бол иргэний нийгмийн санаачилгыг хөхүүлэн дэмжсэн хэлхээ холбоо, олон улсын гэрээг улс хооронд байгуулах явдал гэнээ. “Чили-Калифорнийн 21 дугаар зууны Санаачлага” баримт бичгийн гол үзэл санаа нь энэ. Бүр ажиллаад эхэлчихсэн. Европын Холбоотой ч ажиллаж байгаа, ялангуяа Их Британитай энэ талд нэлээд ахицтай байгаа.

Энэ мэтээр Чили улс I ертөнцийн нийгэмд дэвших заяа төөргөө гартаа аван сэтгэл шулуудаж. Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ. 1960-аад онд маний адил Оросын түүхий эдийн колони байсан л улс. Америкийг дагавал алдахгүй гэж... Үнэн байж.
Чили шинэ сайхан нутаг сэлгэн нүүв. Монгол хуучин бууриндаа эргэж хургасаар...

Я.Очирсүх
www.ochirsukh.blogspot.com

Зууны мэдээ 2008 оны 12 дугаар сарын 23-ны дугаарт товчлон нийтлэгдэв