----------------------------------------------------------------------------
Wednesday, October 22 @ 00:17:10 GMT+8
доктор Теренс Меллон Kеннеди
МУИС-Эдийн засгийн сургууль
Өнөөдөр дэлхийн эдийн засаг санхүүгийн хямралд автаад байна. Өнгөрсөн 25 жилийн туршид олон улс орон санхүүгийн хямралтай тулгарч байсан ч энэ удаагийн хямрал сүүлийн хэдэн долоо хоногт улам эрчээ авч, дэлхий нийтийг хамарсан глобаль шинж чанартай болохоо харуулав. Үүнтэй зэрэгцээд дэлхийн эдийн засгийн өсөлт удаашрах хандлагатай боллоо. Санхүүгийн хямрал болон эдийн засагт бий болоод буй нөхцөл байдал харилцан бие биедээ нөлөөлж байна. Энэ хямрал хэр гүнзгийрэх, дэлхийн эдийн засгийн зогсонги байдал хэзээ арилахыг таамаглан хэлэхэд хэцүү юм. Хямралын эсрэг дэлхийн тэргүүлэгч гүрнүүдийн бодлого боловсруулагчид хурдан шуурхай хариу үйлдэл үзүүлж байгаа нь сайн хэрэг. Өнгөрсөн долоо хоногт АНУ, Европ, Их Британи, Швед болон Швейцарийн төв банкууд нэгэн зэрэг зээлийн хүүгээ бууруулсан юм. Мөн Европ болон АНУ-ын бодлого боловсруулагчид өөрсдийн санхүүгийн системийг дэмжих замаар дэлхийн санхүүгийн хямралыг бууруулах чухал алхмуудыг хийж эхэлсэн.
Саяхныг хүртэл инфляци нь дэлхийн улс орнуудын бодлого боловсруулагчдын санааг зовоосон "шүдний өвчин" байсан бол дэлхийн эдийн засаг удааширснаар бараа болон эрдэс бүтээгдэхүүний үнэ ихээхэн хэмжээгээр буурч байна. Тухайлбал, зэсийн үнэ сүүлийн гурван жилд байгаагүйгээр уналаа. Өнгөрсөн долдугаар сараас хойш зэсийн үнэ 50 хувиар буураад байна. Мөн хүнсний бүтээгдэхүүн, газрын тосны үнэ ч буурав. Инфляцид нөлөөлөгч гол бараа бүтээгдэхүүний үнийн бууралт болон дэлхийн эдийн засгийн удаашралтаас шалтгаалан үнийн түвшин тодорхой хэмжээгээр буурч байгаа ч зарим улс орны хувьд инфляцийн түвшин харьцангуй өндөр хэвээр байсаар байна.
АНУ-ын эдийн засаг уналтын байдалтай болж байна. Зарим эдийн засагчид ойрын саруудад эдийн засгийн үйл ажиллагаа сайжрахгүй гэж таамаглаж байгаа юм. Сүүлийн үеийн статистик мэдээллийг харвал өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад АНУ-ын аж үйлдвэрлэл дөрвөн хувиар буурчээ. Гэтэл энэ тоон мэдээ хямрал хурцадсан сүүлийн хэдэн долоо хоногоос өмнө гарсан билээ.
АНУ-д хүмүүсийн хэрэглээ нэлээд багасч байна. Мөн сүүлийн есөн сарын туршид ажил эрхлэлт тасралтгүй буурлаа. Орон сууцны үнийн бууралт, үнэт цаасны зах зээлийн уналтаас шалтгаалан хэрэглэгчдийн баялаг, хөрөнгө ч үнэ цэнээ алдаж буураад байна. Ялангуяа 1998- 2006 онд АНУ-ын орон сууцны зах зээл үсрэнгүй хөгжиж, орон сууцны үнэ хэт их нэмэгдсэний зэрэгцээ орон сууцны зээлийг хавтгайруулан олгосон. 2006 онд энэхүү хий хөөрөгдлийн "хөөс" хагарч, орон сууцны үнэ тасралтгүй буурах боллоо. Үнэн хэрэгтээ орон сууцны үнийн энэхүү "шаталт" зөвхөн АНУ-аар хязгаарлагдсангүй, бусад орныг ч хамрав. Жишээлэхэд, зөвхөн энэ оны эхэн үеэс Канад, Герман, Их Британи, Шинэ Зеланд зэрэг улсад орон сууцны үнэ 5-12 хувиар уначихаад байна. Түүнчлэн 14 000 шүргэж байсан Нью-Йоркийн хөрөнгийн биржийн индекс огцом унаж өнгөрсөн долоо хоногийн байдлаар дөнгөж 9000-тай боллоо. Ялангуяа сүүлийн хэдэн өдөр дэлхий даяар үнэт цаас, хөрөнгийн зах зээлүүд хямарч байна.
Санхүүгийн зах зээл "бүсээ чангалахын" хэрээр АНУ дахь пүүс компаниуд бүтээгдэхүүнээ борлуулах зах зээл олоход төвөгтэй болж, улмаар бизнесийн зарцуулалт, хөрөнгө оруулалт буурч байна. Боломжийн хүүтэй, богино болон урт хугацааны зээл олоход хэцүү болов.
Дэлхийн эдийн засгийн өсөлт удааширснаас АНУ-аас бусад улс руу хийх экспортын хэмжээ буурна. Үнэн хэрэгтээ сүүлийн жилүүдэд Америк долларын ханш үлэмж хэмжээгээр буурч байсан нь АНУ-ын эдийн засгийн өсөлтийн гол хүчин зүйл болж байсан юм. Одоо долларын ханш чангарснаар экспорт болон эдийн засгийн өсөлт буурах болно.
Эдийн засгийн өсөлтийн тулгуур хүчин зүйл нь санхүүгийн эрүүл систем байдаг. Өнөөгийн энэ хямрал дэлхийн зарим санхүүгийн зээллэгийн зах зээлүүдийг царцанги байдалд оруулчихаад байна. Эрсдлийн менежмент ч үндсэн үүргээ гүйцэтгэж чадсангүй.
Санхүүгийн зах зээлийн хямралын үндсэн шалтгааны нэгэнд хямралаас өмнө санхүүгийн системд хөрөнгийн өсөлтийг бий болгосон санхүүгийн шинэ бүтээгдэхүүн гол үүрэг гүйцэтгэсэн гэсэн шүүмжлэл зонхилж байна. Америк дахь орон сууцны зээлийн хэт их өсөлт нь санхүүгийн зах зээлд орон сууцны зээлээр баталгаажсан үнэт цаас болон бусад санхүүгийн багц хэрэгслүүдийг шинээр гаргаснаас үүдэлтэй ба энэ нь хямралыг улам даамжруулжээ. Эдгээр шинэ бүтээгдэхүүнүүд эдийн засгийн үр ашгийг дээшлүүлэхийн зэрэгцээ үүнийг дагасан санхүүгийн эрсдлийг дэлхий даяар тархаасан. Эдгээр шинэ санхүүгийн бүтээгдэхүүний бодит үнийг тогтоох нь маш төвөгтэй бөгөөд асар их хэмжээний мэдээллийг шаарддаг.
АНУ дахь орон сууцны зээлийн хэт өсөлтийн ихэнх нь 100 хувийн орон сууцны зээлээс шалтгаалсан. Өөрөөр хэлбэл хүмүүс орон сууц худалдан авахдаа өөрсдөөсөө мөнгө гаргахгүй зөвхөн зээлээр авч байсан гэсэн үг юм. Энэ төрлийн зээл нь маш их эрсдэлтэй. Учир нь орон сууцны үнэ буурвал тухайн орон сууцны үнэ цэнэ нь худалдан авсан зээлийн хэмжээнээс бага болох аюултай. Түүнчлэн энэ төрлийн зээл ихэвчлэн хувьсах хүүтэй байдаг. Жишээлэхэд, зээлийн хүү эхний жилүүдэд харьцангуй доогуур байснаа дараагийн жилүүдэд нэмэгдэх эрсдэлтэй. Хүмүүс зээлийн хүү бага байхад орон сууцныхаа зээлийн төлбөрийг хийгээд байх боломжтой боловч хүү өсмөгц төлбөрөө төлөх чадваргүй болдог. Орон сууцны үнэ буурах тусам хүмүүсийн зээлээ төлөх чадвар муудаж, түүнийг төлөхгүй байх сонирхол эрс өсөн улмаар орон сууцны зээлээ төлөхгүй орхих явдал ихэссэн. Энэ нь орон сууцны зээлийн төлбөрөөс үйл ажиллагаа нь хамааралтай санхүүгийн байгууллагууд болон хөрөнгө оруулагчдын хувьд хүнд цохилт болсон ба үүнээс үүдэн хуримтлагдсан алдагдал асар их хэмжээгээр нэмэгджээ.
Тулгараад байгаа хямралын бас нэг хүндрэлтэй асуудал нь АНУ болон зарим улс дахь банкуудын капитал маш доогуур байгаа явдал юм. Өөрөөр хэлбэл санхүүгийн системд санхүүгийн байгууллагуудын өөрсдийнх нь авсан зээл маш их болж хөрөнгө капиталын харьцаа хэт өндөр болсон. Мөн санхүүгийн байгууллагууд өөрсдийн үйл ажиллагааг санхүүжүүлэх богино хугацааны зээллэг олоход төвөгтэй болсон. Улмаар тайлан балансаа сайжруулахын тулд олон санхүүгийн байгууллагууд хөрөнгөө зарах сонирхолтой болсон нь хөрөнгийн үнийн уналтад шууд нөлөөлсөн. Өмнө дурдсанчлан бодлого боловсруулагчид хямралын эсрэг хурдан шуурхай, уялдаа холбоо бүхий арга хэмжээнүүдийг авч байна. Хөрвөх чадварыг дээшлүүлэхийн тулд банкуудын капиталыг өсгөх, санхүүгийн байгууллагуудын хөрөнгө, өр төлбөрийн нөхцөл байдлыг сайжруулах талаар тодорхой алхмууд хийгдээд байгаа.
Дэлхийн санхүүгийн зах зээлийн хямрал болон эдийн засгийн царцанги байдал нь Монголын бодлого боловсруулагчдын өмнө томоохон сорилыг бий болгож байгаа ба хямралаас сэргийлэх, зайлсхийх зөв оновчтой бодлого боловсруулахыг шаардаж байна. Сүүлийн жилүүдэд Монголын макро эдийн засгийн өмнө тулгарч буй үндсэн асуудал инфляци байв. Инфляцийн өсөлтийн шалтгааныг дараахь гурван хүчин зүйлээр тайлбарлаж болох юм. Үүнд нэгдүгээрт, импортын бараа бүтээгдэхүүний болон бензин шатахууны үнийн өсөлт, хоёрдугаарт мөнгө болон зээлийн өсөлт, гуравдугаарт төсвийн тэлэх бодлогын өргөжилт орно. Ялангуяа хүнсний болон бензин шатахууны үнийн өсөлт нь нийгмийн ядуу буурай эмзэг бүлгийнхэнд илүү хүндээр тусч байна. Учир нь тэдний өрхийн орлогын дийлэнх хувь хүнсний бараанд зарцуулагддаг. Сүүлийн үед Монголбанк болон Засгийн газраас инфляцийг хазаарлах бодлогыг хэрэгжүүлж байна. Тухайлбал, Монголбанк бодлогын хүүгээ нэмэх замаар зах зээлд нийлүүлэгдэх мөнгөний хэмжээг тогтмол түвшинд барих, орон сууцны зээлийн хэт өсөлтийг хязгаарлах бодлогыг хэрэгжүүлж байгаа юм.
Дэлхийн эдийн засагт үйл явдал өрнөх тутам Монгол Улсын бодлого боловсруулагчдын өмнө тулгарах асуудал улам нарийн төвөгтэй болж байна. Инфляцийг бууруулах нь чухал ач холбогдолтой байгаа бөгөөд нөгөө талаас нийгмийн халамжийн асуудал ч чухал байна. Мөн ирээдүйд эдийн засгийн бүтээмж дээшлүүлэх салбаруудад Засгийн газрын хөрөнгө оруулалт хийх шаардлагатай байна. Түүнчлэн, дэлхийн шинж чанартай үйл явдлууд Монголд яаж нөлөөлөх вэ гэдгийг давхар тооцоолох хэрэгтэй болоод байна. Дэлхийн эдийн засгийн удаашрал Монголд нөлөөлж болзошгүй бөгөөд аливаа нөлөөллийг нь тооцох, хариу арга хэмжээг авах эгзэгтэй цаг үе ирчихээд байна. Дэлхийн эдийн засгийн өөрчлөлт Монголд нөлөөлөх гол суваг нь эрдэс бүтээгдэхүүний зах зээл юм. Эрдэс бүтээгдэхүүний компаниуд Монголын ДНБ-ий 20 орчим, экспортын 50-иас илүү, Засгийн газрын төсвийн орлогын 25 орчим хувийг бүрдүүлдэг. Дэлхийн эдийн засгийн байдал дордоход эрдэс бүтээгдэхүүнүүдийн эрэлт буурч, эдгээр бүтээгдэхүүний үнийг улам доошлуулах магадлалтай. Сүүлийн хэдэн долоо хоногт зэсийн үнэ огцом буурлаа. Зөвхөн энэ долоо хоногт сүүлийн гурван жилийн хамгийн бага түвшинд очиж, энэ оны долоон сарын үеийнхээс даруй 50 хувь уначихаад байна. Зэсийн үнийн энэ уналт эрдэс бүтээгдэхүүний үнэ харьцангуй хувьсамтгай түүхэн шинжтэй гэдгийг эргэн сануулав. Саяхныг хүртэл ихэнх эдийн засагчид болон бодлого боловсруулагчид Хятад, Энэтхэг зэрэг хурдацтай хөгжлөөс хамааран эрдэс бүтээгдэхүүний үнэ ирэх жилүүдэд харьцангуй өндөр байна гэж үзэж байлаа. Энэ үзэл бодол магадгүй буруу байж болохыг түүхээс харж болно. 1970-аад онд зэсийн үнэ саяхны өндөр байсан үеийнхээс ч (инфляцийг засварласан байдлаар) 50 хувь илүү байсан. Харин 10 гаруйхан жилийн өмнө зэсийн үнэ одоо буурчихаад байгаа үнээс гэхэд 50 хувь доогуур байв. Зэс гэх мэт эрдэс бүтээгдэхүүний үнэ ийм хэлбэлзэмтгий тул Засгийн газрын төсөвлөлт, уул уурхайн салбарыг хөгжүүлэх төлөвлөгөөг зах зээлийн тухайн нэг үеийн нөхцөл байдал дээр бус алсыг харж, урт хугацааны стратегид суурилж гаргах шаардлагатай.
Дэлхийн санхүүгийн зах зээлийн хямрал болон эрдэс бүтээгдэхүүний үнийн бууралт нь гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг багасгах эрсдлийг дагуулж байна. Олон улсын зээлийн зах зээлийн хумигдалт болон үнэт цаас хөрөнгийн зах зээлийн уналт нь зарим гадаадын хөрөнгө оруулагчдын хувьд өөрсдийн хөрөнгө оруулалтын төслийг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай хөрөнгө мөнгийг олж авах, хөрөнгө оруулалтын сан бий болгоход хүндрэл учруулах, улмаар хөрөнгө оруулалтын зардлыг ихэсгэж болзошгүй. Үүнтэй зэрэгцэн, эрдэс бүтээгдэхүүний үнийн уналт нь уул уурхайн салбарын зарим компанийн хүлээгдэж буй ашгийг бууруулахаар байна.
Дэлхийн эдийн засагт учраад буй эрсдлийн менежментийн алдаанаас суралцан Монголын санхүүгийн секторын эрсдлийн менежментийн өнөөгийн байдлыг үнэлэх, сайжруулах цаг үе ирээд байна. Мөн өнөөдөр Монголын банкны санхүүгийн байгууллагууд зах зээлд шинэ нэр төрлийн санхүүгийн бүтээгдэхүүнүүд, хэрэгслүүдийг нэвтрүүлж байна. Иргэд эдгээр бүтээгдэхүүнүүд нь тэдний хувийн санхүүгийн байдалд ямар утга агуулгатай болох, яаж нөлөөлөхийг ойлгох хэрэгтэй. Иймд иргэдийн санхүүгийн мэдлэг, боловсролыг дээшлүүлэх нь чухал ач холбогдолтой юм.
REPRINTED FROM: http://www.dailynews.mn/modules.php?name=News&file=article&catid=7&sid=19814
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
Posts
No comments:
Post a Comment