Эдийн засгийн чєлєєт бvсийн жаргал, зовлон

Монгол хvн бол бvдvvн євсєнд бvдэрдэг бєх мєн

Монгол хvн бол єєрєє босдог сvлд мєн

Монгол хvн бол сэтгэлд хамаг ойр

Монгол хvн бол сэтгэхэд хамаг хол

(Дулаан-1990)

ТОМ ЗОРИЛГО ТАВЬЖ ИХ ХЭРЭГ БYТЭЭНЭ

Тэртээ ерээд оны эхэнд Дэн Сяо Пин “Ємнє зvгт Гуанжоу, хойд зvгт Эрээн гэж ярьдаг болгоно” гэсэн гэдэг.
Эрээн гэдэг нь ханзаараа бол ‘аэр лиан’ гэсэн дуудлага гарах ба махчилбал “хоёр зуу” гэсэн утга бууна. “Хилийн цэргийн хоёрдугар отряд” ч гэнэ. Сvvлд хоёрыг холбогч гэх ч болсон. Харин 200 цэргийн хуаран буюу 200 цэрэгтэй хилийн застав гэсэн vг. Цэгцтэй туйлбартай тєрийн бодлого хоёр зуун цэргийн заставыг монголчуудын хєрєнгє оруулалт, хаялга их бага ч оролцуулан Хятадын хуурай газрын хамгийн том боомт болгон хєгжvvлсээр байгаа. Сэтгvvлч нєхєр маань цэцэрлэгийн охиноо газар vзvvлж Эрээн ороод Замын-Yvддээ буцаж ирэхэд охин гэнэт ихэр татан уйлсанд, яасан ийсэн чихэр жимс авах уу мєємєє идэх vv гээд хєл алдсанд “Би яа¬хаараа ийм ядуу Монголд амьдрах ёстой гэж” хэмээн арга мухардуулсан тухайгаа хуучилсныг дурьдах юун. Харин жаахан цаана 90-ээд оны сvvлээр болсон Азийн санхvvгийн хямралын шуурган дунд унаад нэг боссон Солонгос улсад бас нэгэн чєлєєт бvс-хот сvндэрлэж байгаа талаар монголчуул тєдийлєн мэдэхгvй байж болох. Тvvнийг Сонгдо хот-эдийн засгийн чєлєєт бvс гэдэг. Энэ бvтээн байгуулалтын жаргал зовлон бидэнд сонин байж магад тул нэрт “Форбс” сэтгvvлийн энэ оны нэгдvгээр сарын 7-ны єдрийн дугаарт Андрью Стейнер болон Салмоны бичсэнийг хєрвvvлэн хvргэе.

ХОТ БАРИГЧИД
Ємнєд Солонгосын нийслэл Сєvл хотын тєвєєс баруун урагш 50 майлын зайд хэдэн мянган барилгачин 1500 акр талбайд бvтээн байгуулалтад оролцоод чєлєє зайгvй. Таван сая квадрат фvvт нь орон сууцны хороолол, дєрвєн сая нь аж vйлдвэрийн цогцорбор хийгээд таван сая нь зочид буудал, 10 сая нь ногоон байгууламжид зориулагдах нийт 50 сая хавтгай дєрвєлжин фvvт нутаг дэвсгэр тэр чигээрээ засмал замаар хучигдсан бєгєєд ачигч, буулгагч хvнд машин механизмаар дvvрсэн барилгын талбай дундаас тэнгэр баганадсан 15 цамхаг цойлон харагдана. Эртний Ромыг нэг єдрийн дотор бариагvй гэдэг. Шинэ Сонгдо хот ч 2014 оноос нааш дуусахгvй. Тэр vед одоо зураг дээр байгаа энэ хотод 65 мянган хvн амьдарч, 300 мянган хvн ажиллах болно. Энд (барилгын ажил нь бараг дуусч байгаа) олон улсын сургууль, эмнэлэг, музейнvvд, хурал чуулганы цогцолбор тєв, бас Жак Даниельсийн удирдах гольфийн талбай, Даниель Либескиндын зураг тєслєєр барьсан молл хэмээх худалдааны аварга тєв, 65-давхар оффисны барилга зэрэг сvндэрлэнэ. Сонгдо хотыг орчин цагийн тоон системээр євч тоноглогдсон сvлжээ бvхий, нєгєє талаас загварын гэмээр ногоон хот болгохоор зураг тєслийг нь хийжээ. Тєсєвт єртєг нь 30 тэрбум доллар. Сонгдо хотыг Инчеоны олон улсын нисэх буудалтай холбох долоон майлын урттай (бараг дуусч буй) гvvр зэрэг Сєvлийн засаг захиргаанаас дэд бvтцэд оруулах 10 тэрбум долларыг оруулалгvй шvv дээ. Энэ тєсєлд 8.75 хувийн хувь нийлvvлэгч Морган Стэнли Риэл Эстэйтын дэд ерєнхийлєгч Кристофэр Ньюхаусын хэлснээр “Та Дубай юм уу, Хятадад очиж vзээгvй бол энэ бvхний цар хэмжээг тєсєєлєхєд ч бэрх”. Энэ аварга тєслийн цаана Манхэттэний нэг их зард гараагvй “Гэйл Интернэшнл” хэмээх компани байгаа. Байгуулагдаад 22 жил болсон. Хийж гvйцэтгэсэн ажлын туршлага гэвэл Нью Жерси дахь Флорамын паркийн цогцолборын нэг тэрбум долларын тєсєл, бас орон сууц, арилжааны барилга байгууламжийн тєслvvд, Бостон дахь Сийпортын талбайн гурван тэрбум долларын, Филенесийн хотын хуучин тєвийн Уан Франклины гудамжны бvтээн байгуулалтын 700 сая долларын тєсєл зэрэг байлаа. Сонгдо шиг цар хvрээний тєслийг Гэйл хэзээ ч хийж байсангvй. Гэйлын тvнш бєгєєд гvйцэтгэх захирал Жон Хайнесын хэлснээр “Энэ бол ганц нэг байшин барих тухай биш, харин бvхэл бvтэн шинэ хотын ерєнхий мастер тєлєвлєгєєний хvрээнд бvтээн байгууулах асуудал. Зургаан жилийн ємнє гэрээ байгуулан орж ирснээс хойш Гэйл хvнд суртлын тоо тоймшгvй гох дэгээг даван гарч, шуналтай Солонгос хамтрагчтайгаа ам зєрж, хот тєлєвлєлтийн тогтсон ойлголтыг эвджээ. Гадаадын хєрєнгє оруулагчийн талаарх олон нийтийн тэр бvр таагvй уур амьсгалтай ч нvvр тулсаар. Арилжааны талын ч хvндрэл байлаа. Єнєєг хvртэл технологийн олон тvрээслэгчийг Гэйл нvvлгэн шилжvvлсэн, бас дээр нь байгаль газарзvйн ч гэмээр бэрхшээл байв. Сонгдо хотыг байгуулах газар далайн ёроолд байсан тул Инчеоны засаг захиргаа Шар тэнгист 110 сая куб ярд элс хайрга, уулын чулуулаг цутгаж байж хот байгуулах газрыг далайн ёроолоос богсож авсан. Тэнгэр баганадсан єндєр барилгуудыг тогтоохын тулд 23 фvvт зузаан асгасан шороо, далайн ёроолын чулуулгийн 108 фvvт бас 56 фvvт гvний чулуулаг дундуур долоон фvvт голчтой єрємдєж тє¬мєр бетоноор баганан сууриуд цутгажээ. Гэйл Хайнэс хоёр урьд ємнє Азид ажилласан туршлага гэх юм байсангvй. 57 настай Гэйл Нью Йоркийн уугуул, євєг эцгээсээ уламжилж авсан vл хєдлєх хєрєнгийн бизнестэй байсан. Харин 49 настай Хайнэс 22 жилийн турш vл хєдлєх хєрєнгийн брокер хийгээд 1999 оноос Гэйлийн Бостон дахь салбарыг байгуулж удирдаж ирсэн. Харвардын их сургуулийн хоккейн багийн ахлагч асан Хайнес vнэхээр сурвалжит язгуурын хvн. Тvvний євєг эцэг Жонн В.Хайнэс 1950-1960 онд Бостон хотын даргын албыг хашиж байсан хотын Хурал чуулганы тєв єдгєє тvvний нэрэмжит байх жишээтэй. Хайнэсийн эцэг Бостоны телевизийг олон арван жилийн турш удирдсан.

СОНГДО: БYТЭЭН БАЙГУУЛАЛТЫН ТАЛБАР 2008 ОНЫ ЭХНИЙ САР
Хоёр найзын Сонгдо хvрэх зам Олон Улсын валюмын сан (ОУВС)-аас vvдэлтэй. 1990-ээд оны эцсээр болсон Азийн санхvvгийн хямралын дараа ОУВС Ємнєд Солонгост 58 тэрбум долларын тусламж vзvvлэхдээ хэд хэдэн нєхцєл тавьсны дотор валютын нєєцєє нэмэгдvvлэн гадаад хєрєнгє оруулалтыг хєхиvлэн дэмжих, тvvний дотор он удаан жил яригдсан гадаадын иргэнд Солонгост газар ємчлvvлэх шаардлагыг давхар тавьсан аж. (Энэхvv хуулийн єєрчлєлт удтал дуншсаны эцэст 2003 онд батлагдсан). Сеvлийн засаг захиргаа гадаадын барилга бvтээн байгуулалтын компанийг Сонгдогийн ерєнхий гvйцэтгэгчээр томилохыг зєвшєєрлєє. Вэстингхаусын атомын цахилгаан станцын зураг тєслийн эрдэм шинжилгээний ахлах ажилтан асан Солонгос гаралтай АНУ-ын иргэн Жэй Ким гэгчийг АНУ-аас сонирхсон бvтээн байгуулалтын компани хайж олохыг даалгасан байна. Ким бол Солонгосын дайны улмаас гэр бvл нь салж сарнин 50 жилийн ємнє Америкт очиж, Калифорни муж улсын Пасадэя хотод оршин суудаг нэгэн. Тvvний ах дvvс амьд байгаа бол хойд Солонгосын хаа нэгтээ л байгаа байх. Ким Америк даяар явж, хєрєнгє оруулагч хайсанч хаа холын далайн чанадад хєрєнгє оруулж, эрсдэл гаргах компанийг олоход бэрх байлаа. Анх Гэйлтэй уулзахад “Бvтээн байгуулалтын компаниуд яг эндээ мєнгийг тон тонноор нь хийж байна” гэж билээ. Ким анх интернетээс Уан Линкольны цамхагийн тухай нэгэн єгvvлэл олж vзээд Гэйл дээр хараагаа чиглvvлжээ. Хайнэс Кимтэй Бостоны нэгэн цайны газар 20 минут кофе уунгаа уулзахыг зєвшєєрсєн байна. Yдээс хойш нь Хайнэс Солонгос хамт нисэхийг зєвшєєрєв. Хоёр хоногийн дараа Хайнэс Гэйлрvv Инчеоноос утас цохиж “Стан, чи энд ирэх хэрэгтэй байна. Энэ залуус ажил ярьж байна. Yнэхээр бодитой шvv” гэв. (Ажил хэргийн хурд, эрч хvч, итгэл гэдэг энэ!)Гэйлийн компани хотыг зураг тєслийг зохиолгохоор Кон Пэдэрсэн Фокс Архитэктсийг хєлсєлж авав. Тэр нь Мохэган Сан Казино болон Шанхайн дэлхийн санхvvгийн тєв зэрэг олон тєслийн дизайныг хийсэн компани байлаа. Хот байгуулах газар байхгvй (далайн усан дор) байхад зураг тєсєл нь хийгдсэн байв. Yvнд олон хvн итгэхгvй байсанд гайхах юун. “Газар хуваарилалт тєлєвлєлт жаахан мєрєєдлийн юм шиг сонсогдож бай¬сан л даа” гэж тэр vеийн тухай хожим нь Хайнэс инээж алдан хvvрнэж сууна. Гэйл энэ тєслийн мастер тєлєв¬лєгєє, техник эдийн засгийн vндэслэл судалгаа хийхэд 2 жил бас 10 сая доллар зарцуулав. Гэйл 2002 онд мастер тєлєвлєгєєгєє хийж дуусгаад Морган Станлид vзvvлэхэд цаадуул нь 350 сая долларыг бэлнээр гаргаж бага ч болсон хувь эзэмшихээр тохиролцлоо. Энэ хєрєнгє оруулалтыг хараад Солонгосын банкууд Гэйлд дєрвєн тэрбум долларын зээл олгож тvvгээр нь Гэйл газар худалдан авах, барилга бvтээн байгуулатын ажлаа эхлvvлэхэд хангалттай болов. Тэрээр нэр хvнд бvхий зураг тєслийн компанийн боловсруулсан мастер тєлєвлєгєєгєє барин цаашид хэд хэдэн багцаар зээлжин ашиглалтад оруулах vл хєдлєх хєрєнгєє зарж олсон орлогоороо ємнєх зээлийнхээ vндсэн єрийг хvvтэй нь даран явсаар нийтдээ 20 тэрбум долларыг жилийн 7-8 хувийн хvvтэй зээлж аваад хотыг бvтээн байгуулалтын ажлыг хийж дуусгах юм. Олсон ашгаа Морган Станли, Лэхман Бравэрс мэтийн “жижиг” (мэдээж энэ тухайн тєслийн хувьд оруулсан хєрєнгийн хувьд жижиг, харин дэлхийн санхvvгийн зах зээл дээр бол эдэн шиг мангас тийм их таарахгvй) хєрєнгє оруулагч болон 30 хувийн хувь эзэмшигч болох 25 тэрбум долларын жилийн борлуулалттай Солонгосын ган барилгын аварга компани “Поско” мэтийн томоохон хєрєнгє оруулагч нартайгаа хувааж авна. Саяхан Инчеоны засаг захиргаа эхний ээлжийн 100 акрын газрыг багцлан 50 сая доллараар худалдахыг зєвшєєрєв. Мєн 150 сая долларын vнэ бvхий Хурал чуулганы тєвийг бариулж бэлгэнд авахаар Гэйлтэй тохиролцоод авлаа. Уг нь анхны гэрээгээр Засгийн газар энэхvv Хурал чуулганы тєвийн vнийг тєлєх байв. Харин тvрээсийн кондо маягийн орон сууцны хороолол барих зєвшєєрлийг шуурхай гаргах хураамжаас суутган тооцохоор байж. Хурал чуулганы тєв бол Сонгдо хотыг нvvр царайг тодорхойлох олон давхар дээврээр чимэглэсэн хамгийн хээнцэр барилга болох бєгєєд тvvнээс нь Сонгдогийн дуурийн театр урган гарах юм. Нэг vгээр хотын бэлэг тэмдэг болох учиртай юм. Бvтээн байгуулагч 100 арк нутаг дэвсгэр дээр цэцэрлэгт хvрээлэн барьж хотод бэлэглэх санал тави¬лаа. Хариуд нь газар доорхи гараж, ногоон бvс, урлагийн музей барих зєвшєєрєл хvссэн байна. Тэдгээрээр цэцэрлэгт хvрээлэнгийн барилга байгууламжид оруулах хєрєнгийн нєхєн тєлєлтийг хангахаар Гэйл тооцсон байна. Хотын захиргааныхан эхлээд саналыг хvлээн авч гэрээ байгуулсан боловч удалгvй эргэж буцав. Жил гаруй нааш цааш эргэлзсэн тээнэгэлзсэний дараагаар Гэйл тєлєвлєгєєгєє нэг батлуулж авлаа. Гэтэл Солонгос тvнш нь асуудал vvсгэх нь тэр. 2005 оны таван сард анхны орон сууцны хорооллыг зарж борлуулсны дараа болсон хэрэг. Анхны ашиглалтад єгсєн 2200 байрны тєлєє 170 000 санал єрсєлдєж, хоёр майл урт дараалал vvсэв. Нэг єдрийн дотор л тэдгээрийг нэг тэрбум доллараар борлуулж билээ. 30 хувийн хєрєнгє оруулагч болох Поско оффисоос орон сууцны хороолол барих нь ашигтай юм байна, харин офисных нь бол илvv эрсдэлтэй гэж сэтгээд оффисны барилгад ч мєн адил 30 хувийн урьдчилгаа олгох гэрээний vvргээсээ зєрєн зєвхєн орон сууцны барилгад оролцоно гэж зvтгэв. Гэйл энэ саналыг нь хvлээж аваагvй боловч, vлдэж байгаа 70 хувийн орон сууц¬ны барилгын ажлын тендерт оролцохыг “Поско”-д санал болгосон байна. Хайнэсийн хэлснээр “Тэд тендерт ялах ёстой болсон. Гэвч тэрэндээ сэтгэл хангалуун байсан уу гэвэл vгvй. Тэд огт эрсдэл гаргалгvй ашиг олохыг л хvсэж байв”. Хэрэв саналыг нь хvлээж авсан бол Гэйлийн бизнесийг бvхэлд нь нурааж, тєсєл ч бvхэлдээ “будаа” болох байсан. Yvн дээр бас Солонгосын зарим хэвлэлийн дайралтад єртєж, олз хайсан Америкийн ердийн нэгэн оппортунист гэх мэтээр янз бvрээр цоллуулаад авав. Яг энэ vед адилхан Америк гэхгvй л юм бол хаа хамаагvй Далласт тєвтэй Лоун стар капитал 2003 онд Солон¬госын хєрєнгийн биржийн уналтын vеэр “Кореа эксчэнж” Банкны 71 хувийг 1.2 тэрбумаар худалдаж аваад 2006 оны таван сард єєрийн хувьцааг vнэд хvрэхэд нь зарж борлуулах гэсэнд зах зээлийн vнэлгээ нь долоон тэрбум долларт хvрсэнд Засгийн газар худалдахыг нь хориглож, шvvхдэлцэхэд хvрэв. “Одоо биднийг Лоун Стартай зvйрлэх гэсэн уйгагvй оролдлого Солонгос даяар явж байгаа. Бидэнд ч єєрєєр байх аргагvй болж байна” гэж Хайнэс уулга алдаж сууна. Нутгийнхны зарим нь тєслийг бvхэлд нь бvтэшгvй зvйл гэж бодож байсан. Солонгосын гол хэвлэлийн нэг болох “Маэил Бинзес Ньюспэйпэ”-гийн эдийн засгийн тоймч Сон Хьюн-дак жишээ нь “Тєсєл амжилттай хэрэгжинэ, хэрэгжихгvй нь талаар миний хувьд яг одоо дvгнэхэд хэцvv байгаа ч, анхны сэтгэгдэл сєрєг талдаа байна” гэж байв. Арилжааны болон оффисны зориулалттай барилга байгууламж барихаас аль болох татзалзан орон сууцны хороолол тvлхvv барьж байгуулах дарам шахалт Гэйл дээр буулаа. Бас дээр нь солонгосчууд оффис болон арилжааны барилгуудад зєвхєн олон улсын єндєр зэрэглэлийн тvрийвч зузаантай компаниар л дvvргэхийг шаардаж байв. Гэйл ч гэсэн бас ийм хvсэлтэй, харин тvvнд одоохондоо аж vйлдвэрийн конгломерат Юнайтэд Техноложиз-єєс єєр тийм компани байхгvй байлаа. Харин энд Юнайтэд Техноложизийн захирал бєгєєд нэгэн цагт Нью Жэрси-гийн амбан Захирагч, бас Байгаль Орчны сайд асан бєгєєд Сондогийн Олон улсын зєвлєх зєвлєлийн гишvvн Кристин Тодд Витман тус болж нэр хvнд бvхий компаниудтай танилцуулав. Хэдийгээр Юнайтэд Техноложиз-ийн хэвлэлийн тєлєєлєгч “Одоогоор ямар нэгэн шийдэлд хvрээгvй” байгаа гэж мэдээлсээр байгаа боловч ажил эд єрнєж, Хайнэсийн хэлснээр Гэйл Боуинг, “Майкрософт” болон “Самсунг лайф”, “Шинхан банк”, “Кореан Эйр” болон бусад томчуултай яриа хэлэлцээ хийж байгаа гэсэн. Сонгдо дэлхийн хамгийн ногоон хотын нэг болно. Угаалтуур болон шvршvvрээс гоожсон хаягдал усыг цэвэршvvлэн эргэлтэд оруулж жорлонгийн гоожуур болон тариалангийн талбайн усалгаанд дахин ашиглана. Yvний тулд орон сууц, оффис бvрт єндєр даралтын хоёр ч усны хоолой оруулна. Отис-ийн лифт жирийн лифтнээс 75 хувь илvv цахилгааны хэмнэлттэй байх ба тослох материал шаардахгvй полиюретан хэмээх тусгай материалаар бvрсэн ган хийцтэй. Юнатэд Техноложиз-ийн Отис Реген Драйвд бас оролцох бєгєєд энд бvрэн ачаалалтай бууж байгаа лифт болон хагас дvvргэлттэй єгсєж байгаа лифтийн хєдєлгєєнєєс цахилгаан эрчим хvчийг гарган авч ашиглах юм. Бас нэгэн зорилт тавьж байгаа нь Сонгдо хотыг дэлхийн хамгийн хай-тек хот болгох бvх компьютер, поvтбоок, гарцан дээрх гэрэл, гар утас, телевиз тэрч байтугай талх шарагч гээд бvх л мэдээллийн системийг утасгvй холбооны сvлжээ болон радио-алсын удирдлагаар ажиллуулна. Оршин суугчид гэрээсээ гарахдаа л тавин давхарын дор байгаа авто зам дээр гарцын шугам дээр очиход ногоон гэрэл асч байх сонголттой байлгахыг зорьж байгаа юм. Барилга байшингийн халаалт, агааржуулалтын горим цаг агаарын єєрчлєлтийг автоматаар мэдэрч зохицож байхаар бодолцсон. Хайнэсийн хэлснээр “Дахиад долоон жил хэрэгтэй. Энэ бол холын зайн уралдаан. Гэвч эргээд харахад бидний єнгєрєєсєн зам урт бас ч олон даваа давсан, хийсэн бvтээсэн бас ч чамлалтгvй шvv”. Энэ л мєрєєдлийг биелvvлэх зайлшгvй шаардлагыг нєхцєлдvvлж байна. Инчеоныг тvргэн зуур байлдан дагуулах сvvлчийн оролдлогыг vvнээс ємнє 1950 онд Дуглас МакАртур л хийж байсан [Scratch Builders, by Christopher Steiner, Additional Story by Andrew Salmon, FORBES, Jan 7, २००८, Эх сурвалж: http://www.forbes.com/forbes/2008/0107/106_print.html] гэдгээр Форбсоос хөрвүүлсэн орчуулгын єгvvллэг жаргаж байна।

Харин бидний монголчууд одоохондоо замынхаа дунд яваа улсыг хараад л замдаа гарах уу даа, болих уу дээ гэж суусаар. Юутай ч, Замын-Yvдээ Эрээний дvv болгох уу, Сонгдогийн жишгээр явах уу гэдгээ шийдэх нь л анхны алхам болох биз. Уг нь цартайхан шиг сэтгэвэл ядаж л байгаль хийгээд хvний амьдрах орчинг сvйтгээд байгаа миний бас чиний хамаатан 100 мянган нинжа-гаа бусдыг хорлохгvй хvн шиг ажил амьдралтай болгох ажлын фронтын эхлэл болгож болох. Саяхан Орос улс нэг биш, хоёр ч биш, бvхэл бvтэн 16 гэв vv чєлєєт бvс байгуулах тухай шийд гаргасан тухай мэдээ чих дэлсэв. “Зєвхєн Монголд зориулсан мєнгє” гээд хєрєнгє оруулагчид хєрєнгєє дараад тийш хийлгvй тэвэрч суусаар биднийг мунгинаж нэг шийдэлд хvрэхийг сар, жилээр хараад суух нь юу л бол. Том зорилго тавьж гэмээн их хэргийг бvтээдэг гэнэ лээ. Жижигхэн хvсэл зоригоор, сарын цаадах сонирхлоор явбал хоосон хашаатайгаа бас дээр єр нэхэл дагуултай vлдэж балрах ч бас хувилбар бий. Энэ тал дээр зоримог шийдэлийг Монголын vрс хvсэн хvлээсээр.

Хэвлэлд бэлтгэсэн Я.Очирсvх
yochir@hotmail.com

Эх сурвалж:
http://www.zuuniimedee.mn/modules.php?name=News&file=article&sid=4110