“Зууны мэдээ” сонин Эдийн засгийн боловсролыг дэмжих сантай хамтран ажиллахаар болсноо ємнє нь мэдээлсэн билээ. Єнєєгийн хэвлэл, мэдээлэлд ус, агаар мэт дутагдаж байгаа эдийн засгийн мэдээ, мэдээллийг багтаасан тус сангийн тусгай нvvр энэ дугаараас эхлэн эрхэм уншигч танд хvрч байна. Манай сонины лхагва гариг бvрийн дугаарт Монгол Улсын Сангийн сайд асан, эдийн засгийн тоймч Я.Очирсvх энэ нvvрийг хариуцан ажиллах болно.
Зохистой засаг цомхон бєгєєд хямгач, ард иргэдийг бие биендээ гэм зэм хийхээс хол
байлгах vvрэгтэй. Бусдаар бол иргэнийг єєрийн ажил амьдралаа єєд татахын тєлєє
тэмцэх эрх чєлєєг хангавал зохино. Хамгийн гол нь хvмvvсийн хєдєлмєрлєж олсон талхыг булааж авахгvй байх ёстой. Энэ бол сайн засгийн нийлбэр дvр мєн.
(Томас Жэфферсон)
ЭДИЙН ЗАСАГТ ТЄРИЙН ОРОЛЦООНЫ ТУХАЙ 10 ЗYЙЛ ОЙЛГОЛТ
Сурвалж: Гуартни, Строуп, Ли. Эдийн засаг энгийнээр: Баялаг хєгжил дэвшлийн тухай хvн болгоны мэдвэл зохих зvйл. ННФ, Улаанбаатар, 2007, 112, 114, 148-153тт.
Засгийн газар хувь хvний эрх чєлєєг хангах, зах зээлээр хvргэж чадахгvй байгаа бараа vйлчилгээг нийлvvлэх замаар эдийн засгийн хєгжлийг урагшлуулдаг.Засгийн газар бол ямар нэг засч залруулах vvрэг бvхий багаж биш, Засгийн газрын зардал бол зєвхєн татвар биш.Yндсэн хуулиар хориглохгvй л бол тусгай сонирхлын бvлгvvд татвар тєлєгчид хэрэглэгчдийн мєнгийг салгах зорилгодоо ардчиллыг ашиглана.Yндсэн хуулиар хориглохгvй л бол тусгайлан хориглохгvй л юм бол хууль тогтоогчид тєсвийг алдагдалтай байлгаж, зардал хэтрvvлнэ.Тєр бусад /татвар тєлєгчид/-ыг хохироох замаар нэг хэсэг хvмvvст туслах гэсэн оролдлогод хэт гvнзгий оролцвол эдийн засгийн дэвшилд нэмэр болохоосоо нэрмээс болно.Аливаа орлогыг Засгийн газар /тєсвєєр дамжуулах болон бусад аргаар/ дахин хуваарилахад єртєг зардал нь ашиг тусыг хvртэх ёстой хvмvvсийн гар дээр очиж байгаагаас маш их давж гардаг.Тєвлєрсєн тєлєвлєлт нєєц баялгийг vрэн таран хийж, эдийн засгийн дэвшлийг хойш чангаасан улс тєрєєр зах зээлийг сольдог.Єрсєлдєєн нь зах зээлд чухал байдгийн нэгэн адил тєр ч бас чухал.Улс тєр, эдийн засгийн эрvvл зохицлыг бvрдvvлж чадсан Yндсэн хууль эдийн засгийн дэвшлийг хангана.
Эрх баригч системийн хvн бол єєрєє єєрийгєє их ухаалаг гэж бодно. Тэрбээр агуу их нийгмийн янз бvрийн гишvvдийг шатрын хєлєг єрж байгаа мэт амархан зохион байгуулж чадна гэж тєсєєлж байдаг. Тэр шатрын хєлєг дээрх дvрсvvдийг хvний гарын аясаар л хєдлєхєєс єєрєєр хєдлєхгvй гэдэг тухай боддоггvй. Яг vvнийхээ нэгэн адил хvний нийгмийн хязгааргvй шатрын хєлєг дээрх хvн бvр єєрийн гэсэн. Гэхдээ хууль тогтоогчдын зааж зааварласнаас єєр байж болох vйл хєдлєлийн зарчимтай гэдгийг авч vздэггvй. Хэрэв энэ хоёр зарчим давхцаж, нэг чиглэлд vйлчилж байвал хvний нийгмийн тоглоом хялбар бєгєєд хєг аяс нь нийлэн амар сайхандаа жаргах биз. Хар, энэ хоёр зарчим эсрэг тэсрэг, эсвэл ялгаатай бол тоглоом маань хєєрхийлєлтэй болж, нийгэм цаг vргэлж эмх замбараагvй байдлын оргилд бужигнаж байх болно.Адам Смит /1759/
Тєвлєрсєн тєлєвлєлт сайнаасаа саарыг илvvтэй дагуулдаг. Энэ нь дєрвєн vндсэн шалтгаантай. Yvнд:Нэгд, тєвлєрсєн тєлєвлєлт зах зээлийн шийдвэрийг ердєє л улс тєрєєр орлуулдаг.Хоёрт, тєрийн ємчит компаниуд єртєг зардлыг бага байлгаж, шинийг санаачилж, бараа бvтээгдэхvvний vр єгєєжтэй нийлvvлэх сонирхол бага.Гуравт, татвар тєлєгчийн мєнгийг захиран зарцуулж суугаа тєвлєрсєн тєлєвлєгчдийн дэргэд хувийн мєнгєєрєє эрсдэл гарган хийж байгаа хєрєнгє оруулагч илvv сайн сонголт хийнэДєрєвт, тєвлєрсєн тєлєвлєгчид утга учиртай тєлєвлєгєє зохиох, хэрэгжvvлэх, явцын дунд засч сайжруулах зэрэгт шаардлагатай хангалтай мэдээлэлтэй байх аргагvй.Аль ч тєр єєрєє баялаг бvтээдэггvй. Баялгийг бvтээгч нь татвар тєлєгч олон тvмэн, vйлдвэр худалдаа эрхлэгч гол тєлєв хувийн хэвшлийнхэн. Бvтэн жилд нэгэн улсын хилийн дээсэн дотор татвар тєлєгчдийн бvтээсэн баялгийн нийлбэр дvнг дотоодын нийт бvтээгдэхvvн буюу товчоор ДНБ гэнэ. Нэгэнт тєр баялаг бvтээдэггvй болохоор vйл ажиллагааныхаа зардлыг баялаг бvтээгчдээс татвар татаж санхvvжvvлнэ. Эзэрхэг тєрд тєр нь хурааж авсан татвараа эргээд татвар тєлєгч тvмнийг дарангуйлж, єєрийн засаглалыг бэхжvvлэхийн тулд зарцуулна. Харин ардчилсан нийгэмд тєр татвар тєлєгчдийн нийтлэг эрх ашгийн тєлєє, тэдний хяналтан дор татвараар цугларсан мєнгийг зарцуулдаг бєгєєд хувьцаат компанийн бvх гишvvдийн хурлаар сонгогддог хєлсний менежертэй тєстэй, тэдний нийтлэг эрх ашгийн тєлєє л зарцуулах vvрэгтэй. Хэрэв шамшигдуулж, зувчуулбал хувь нийлvvлэгчдийн хурлаар бут авахуулах ёстой. Хувь нийлvvлэгчдийн хурлын vvргийг дєрвєн жилд нэг удаа болдог улс тєрийн сонгууль гvйцэтгэх учиртай. Харамсалтай нь, хєлсний менежер байх ёстой тєр маань улиран сонгогдохын тулд хуралд суух эрхтэй. Татвар тєлєгчдийн тєлєєлєл сонгогчдыг тэдний єєрсдийнх нь тєлсєн татварын мєнгєний єчvvхэн хэсгээр эргvvлж худалдаж авах гэж оролдоно. Єєр тусдаа сэдэв тул одоохондоо ингээд орхиё.
Ìàíàé ýäèéí çàñãèéí òóõàé ýðãýö¿¿ëýë.
Тєвлєрсєн тєлєвлєгєєт эдийн засгаас зах зээлийн эдийн засагт шилжих тухай бид 18 дахь жилдээ ярьж байгаа. Зарим нь бvр шилжилтийн vе аль хэдийнэ дуусч, бид зах зээлийн эдийн засагт шилжээд дуус¬чихсан мэт боддог, ярьдаг, бичдэг болсон. Энд vнэний хувь байгаа ч эргэлзээ тє¬рvvлсэн зvйл олон. Ямартай ч татвар тєлєгчийн мєнгєєр тєсєв бvрдvvлж тvvнийгээ тєр єєрийн хэрэгцээнд зарцуулж байгааг тєвлєрсєн тєлєвлєлт яах аргагvй мєн гэж тодорхойлохоос єєр аргагvй. Тэрхvv тєсвийн тєлєвлєлт, зарцуулалт яг л коммунист нийгмийн vеийн тєвлєрсєн тєлєвлєгєєний бvхий л муу шинжийг агуулж байгаа гэхэд болно. Дээр нь коммунизмын vед тєрєєс єєр шальтай эдийн засгийн тоглогч байхгvй байсан бол ардчилсан нийгэмд нєлєє бvхий хувь хvмvvс, дотоод гадаадын пvvс компани, бас засгийн эрхийн тєлєє тэмцэгч улс тєрийн намууд гээд єндєр зохион байгуулалт, бас хєрєнгє чадал бvхий хvчирхэг тоглогчид улс тєр эдийн засгийн бvлэглэлvvд болон гарч ирсэн. Энэ байдал єндєр зохион байгуулалт бvхий нэг хэсэг бvлэг нийтийн татвараар бvрдсэн тєсвийн хєрєнгийг завших сонирхлыг тєрvvлж, улсын тєсвийн тєвлєрсєн тєлєвлєлтийн гажуудлыг коммунизмын vеийнхээс ч улам ихэсгэх хvчин зvйл болсон. Тєр vндсэн vvргээ биелvvлэхээс хэтрэн юм болгон руу оролцох гэж харайснаас сонгуульд санал худалдаж авах, бас зvгээр л нийтийн хєрєнгєєс хуулийн болон хуулийн бус хvрээнд завшчих санаатайгаар тєр, засагт орж тєсвийн зарцуулалт, хуваарилалт /ялангуяа хєрєнгє оруулалтын томоохон тєсєл/-ын тєлєєх єрсєлдєєн улс тєрийн зах зээл (сонгууль)-ийн ханшийг тэнгэрт хадаав. Аз болоход нийт vйлдвэрлэсэн баялгийг коммунизмын vеийнх шиг 100 хувь тєр тєвлєрсєн байдлаар тєлєвлєж зарцуулахаа больсон. Харин зєвхєн нэг хэсэг буюу татвар тєлєгчийн мєнгєєр бvрдvvлсэн тєсєв гэгчийг л хамарна. Гэвч, хуучнаа эргэн дурсахуй клубын улаантнууд vе vе Улсын тєлєвлєгєєний комисс болон тvvний залгамжлагч Yндэсний хєгжлийн яамыг дахин байгуулах, нvсэр аварга, мянганы тєслvvдийг хэрэгжvvлэх vзэл санаа амь бєхтэй оршсоор байна. Жил тутам Монгол Улсын хилийн дээсэн дотор бий болгосон нийт баялаг буюу эдийн засагчдын хэлдгээр дотоодын нийт бvтээгдэхvvн (товчоор бол ДНБ)-д тєсвийн эзлэх хувийн жин нэмэгдэх, татвар тєлєгчийн мєнгєєр бvрдvvлэх тэрхvv тєсвийн хэмжээг нэмэх сонирхол эхлэл тєгсгєлдєє улаанаар эргэлээ. Алт зэсний vнийн єсєлтєєр алтан туяа сацруулсан баяртай сайхан сангийн сайдуудтай болчихов оо. Дєрвєн аргын тооноос цаашгvй. Эдийн засагч нєхєд “Та нар энийгээ ядаж телеви¬зээр бага гаргаж байгаач. Мэргэжил гутаачих юм” гэнэ. Цєхєрсєн л хvний vг дээ. За энэ ч яахав.
Тєсєв нэмэгдэх нь эдийн засаг суга єсч, сайхан болчихож байгаа зvйл ердєєс биш л гэдэг санаа нь чухал юм шvv. Тэрнээс биш “Хэзээ Монгол Улсын эдийн засаг, тєсєв ийм сайн сайхан байлаа” гэж баяртай мэдэгдэн, гайхуулаад байх зvйлгvй. Зvгээр л татвар тєлєгчдєєс засаг тєрийн онцгой эрхээр албадан хурааж авсан мєнгє л ихэсч байна гэсэн vг. Магтууштай нь, Сангийн яам вэб хуудас нээж. Тэр нь бусад яамдынхыг бодвол овоо, орох бvрт ажиллагаатай, тєсвийн тєсєл, тоо баримтыг сонирхсон хvн бvр орж харж болохоор болж.Уг нь энэ их мєнгийг татвар тєлєгчид нь vлдээсэн бол яах байсан бол.Зах зээл хєгжсєн нийгэмд тєсєлтэй этгээд мєнгєтэй хvн хоёрын уулзуулдаг газар нь хєрєнгийн зах буюу хєрєнгийн бирж. Тэрхvv захыг зохицуулж, хууль ном дvрмийн дагуу явуулахыг тєр хариуцаж, хянаж байдаг тул энгийн нэг захыг бодвол арай итгэлтэй. Тєрєєс хариуцсан газар нь Yнэт цаасны хороо гэж байсан, одоо Санхvvгийн зохицуулах хороо. Ямар ч хvн дарга цэрэг нь байдаг юм. Нэрийг нь би єєрєє ч сонсоогvй. Гэхдээ эрх мэдэл бvхий нэг тийм газар хариуцдаг учир “Найман шарга” дээр хулхидуулчихвал гомдоллох газаргvй шахмыг бодвол ч бас учиртай. Социализмын vед хєрєнгє оруулалт гэхээр барилга барих маягтай юм байсан. Зах зээлийн нийгэмд бол хєрєнгє оруулна гэдэг нь хєрєнгийн бирж гэдэг газар очиж эсвэл захиалга єгч, хувьцаа худалдан авахыг хэлж байгаа юм. Америкийн нийгэм эдийн засгийн хєдєлгєгч хvч нь чухамдаа л энэ хєрєнгийн зах. Америкийг Америк болгосон эд. Монгол хvн бvх дарга нараа, их хурлын гишvvдтэй нь бvр урьд орой аль бааранд хэнтэй сууж байгаад, хэн нь хэнтэйгээ vг сєрснийг нь хvртэл андахгvй байхад америк хvн бол бараг тэн хагас нь Ерєнхийлєгчийнхєє ч нэрийг мэдэхгvй. Миний туслахаар авсан Калифорни муж улсын иргэн залуу муж улсынхаа тугийг ч танихгvй байсан гээд бод доо. Тэрнийг мэдлээ гээд амьдралд нэмэргvй юм чинь. Гэвч, америк хvн єглєє босонгуут, цайгаа ч амсалгvй бараг бvх нийтээр (мэдээж тус тусдаа) шуудангаа задлаж, хєрєнгє оруулсан хувьцааныхаа vнийг харахаар єдєр тутмын сонины санхvvгийн мэдээний хуудсыг хамгийн тvрvvн хардгаараа монгол хvнээс ялгаатай.
Бидний монголчууд бол дєрвєн хvний нэг нь л хєрєнгийн биржийн талаар сонссон. Хоёр хvний нэг нь хувьцаа эзэмшихийг машид их сонирхсон. Гурван хvний нэг нь мєнгєтэй болмогц л огт дуулж байгаагvй бирж дээр очиж хувьцаа худалдаж авахад бэлэн (дахиад vнэгvй єгнє гэж бодсон юм болов уу, уг нь ч дээдэс уул уурхайн хишиг єгєх юм дуулдаад л, цагаан сарын ємнєхєн байна уу, хамба лам зєвхєн Монголд л тал дээрээс бэлэн юм олддог гэж байсан шvv, хvvгээ Америк явуулахаа ч больдог ч юм уу гэж бодсон байж магад), харин таван хvний нэг нь ерєєс хувьцаа энэ тэрийг тоодоггvй сайхан гарууд байна гэж саяхны нэгэн судалгаагаар гарсан байх юм. Бас мєнгєє хаана яаж байршуулдаг вэ гэсэн асуултад таван хvнээс хоёр (42.3%) нь энд тэнд байршуулаад байх мєнгєгvй, нєгєє хоёр (38.1%) нь банкинд хадгалуулдаг, 6.7 хувь нь хувь хvнд зээлдvvлдэг гэнэн хонгорууд гээд, жинхэнэ боловсон хєрєнгє оруулагч буюу хєрєнгийн бирж дээр очиж vнэт цаас буюу хувьцаа худал¬даж авдаг нь арван хvнээс нэг (9.1%) гарахтай vгvйтэй байна. Бирж дээр vнэт цаас авдаг гээд байгаа хувийнх нь хэд нь яг Монголынхоо хєрєнгийн бирж дээр ажилладаг, хэд нь шєнє¬дєє интернэтээр Америкийн бирж дээр ажиллаад, єдєртєє унтдаг, бас хэд нь Засгийн газрын єрийн бичгээс єєр юм авдаггvй судалгаа хийгчид асуухаа мартчихсан бололтой. Ямар ч байсан татварт єгч, тєрд хураалгаснаас хагасыг нь ч болов татвар тєлєгчдийн гар дээр vлдээвэл яам, Тамгын газрын тvшмэлээс арай л дээр зарцуулах байсан нь тодорхой. Магад хєрєнгийн бирж дээр очиж гайгvй тєсєл яриад байгаа Женко турын Чингэсийн жуулч¬ны цогцолбор ч юм уу, эсхvл Зоос банкны хувь нийлvvлэгч болчихсон гээд данайх ч юм уу, мэдээллийн эрин зууны хvн гээд “Оллоо” вэб хуудасны хувьцаа харуулж, нэгэндээ аархаж явахыг ч vгvйсгэхгvй. Зарим нь шатна. Дандаа хожихгvй нь жам, гэхдээ л єрєєлийн бус, харин єєрийнхєє мєнгийг эзний ёсоор эрсдэл хийж, долоо хэмжиж ганц огтолсон болохоор, алдахаасаа онох нь их, нийлбэр дvнгээрээ татварын байцаагчид хураалгаж, Улаанаагаар тєлєвлvvлж, 76 худалчаар батлуулж, эцэс тєгсгєлд нь авлигач тендерчний гараар орсноос л хэд нугалам дээр болох байсанд эргэлзэх зvйлгvй.
Ингэхэд бид хєрєнгєтний нийгэм байгуулна гээд зах зээл энэ тэр гэж хэдэн жил ярьж явсан шиг санагдах юм. Сvvлийн vед тэр тухай нэг л сонсогдохгvй болоод удаж байх чинь. Лав л Америк, Япон байтугай, хамт зах зээлд орно гээд нэг шугамнаас гарсан нєгєє хэдэн экс соц орнууд ч хєрєнгийн захын хєгжлєєр бараа ч vгvй болсон байна шvv. Орос, Польш, Унгар гээд бvгд давхар дугуйтай болсон байхад, бvр Казахстаныг хvртэл алдчихсан дан дугуйтай ч юм уу, тэрнийгээ ч алдаад байгаа юм уу. Улаан сайд хvчээ авч, улсын тєсєв жилд бvтээсэн хоёр тєгрєг тутмын нэгийг хурааж, тэгээд бас Сэлэнгийн нэг сахалтай тариачин, тэр нь ч дvvрсэн хэрэг, хачирхалтай нь тариачин мєртлєє арвай, улаан будааныхаа vнийг хаанаас харахаа мэддэггvй, доллар, цэнт хоёрыг ялгадаггvй, хараад байсан харин бvvр ноцтой нь, хєрєнгєтнийг vзэн яддаг нэг нєхєр нєгєє хєрєнгийн бирж гээчийн захирал гэхээр нээрээ арга ч vгvй байлгvй дээ. Хєрєнгєє арвижуулах гэж байгаа хєрєнгє оруулагч хvн хєрєнгєтнийг vзэн ядагч дээр очих нь юу л бол. Харин улс тєрийн зах руу л дєхвєл нєгєє татвар тєлєгчдийн мєнгийг зардаг тендер гээчийг гарддаг тvшмэлийг томилдог ч хусдаг ч дарга болоод явчихна шvv дээ. Нийгэм маань тэр цагт ч юун зах зээл мээл, улаан тугаа мандуулаад л нийгэм журам луугаа л шулуудчихна шvv дээ. Аан тийн, замдаа “Улс тєржихгvй шvv” гэж хэлэхээ мартуузай.
Я.Очирсvх
yochir@hotmail.com
http://www.zuuniimedee.mn/modules.php?name=News&file=article&sid=3094
Posts
No comments:
Post a Comment